Krah američke politike u Južnom kineskom moru?

Rodrigo Duterte, koji se nalazi u zvaničnoj poseti Pekingu, na konferenciji za štampu u kineskoj prestonici je objavio da se "odvaja od Sjedinjenih Država", pobravši aplauze okupljenih poslenika sedme sile.

Filipinski predsednik, koga još od pre dolaska na vlast američke i druge zapadne diplomate, kao i grupe za zaštitu ljudskih prava sa Zapada, kritikuju zbog grubih kršenja zakona i ljudskih sloboda zbog njegove oštre i neumorne kampanje za iskorenjivanje trgovine drogom, koju karakterišu i vansudska pogubljenja osumnjičenih – izjavio je i da će dalje tražiti načine za bliže povezivanje sa Kinom i Rusijom i dodao: "Biće nas tri: Kina, Rusija i Filipini, protiv celog sveta".

U svom karakterističnom ekscentričnom stilu, Duterte je Sjedinjenim Državama prebacio: "Kako možete da budete najmoćnija industrijska zemlja sveta, kada dugujete (novac) Kini i ne vraćate joj ga?"

Duterte je u četvorodnevnu posetu u Peking došao sa svitom od čak oko 400 filipinskih biznismena zainteresovanih za izvoz u Kinu i privlačenje kineskih investicija.

Mediji u Aziji javljaju da će se ta delegacija verovatno vratiti u svoju zemlju sa potpisanim poslovima vrednim oko 15 milijardi dolara. Smatra se da će Kina okončati zabranu uvoza filipinskih poljoprivrednih proizvoda i Manili dati niskokamatni kredit od devet milijardi dolara.

Duterte je po dolasku na vlast u julu ove godine odlučio da preokrene spoljnopolitički kurs prethodne filipinske vlasti, koja se obavezala da američkoj vojsci ponovo da na korišćenje važnu pomorsku bazu u zalivu Subik, slala svoje vojnike na zajedničke vojne patrole sa SAD u Južnom kineskom moru, sklopila ugovore o kupovini oružja sa američkim saveznicima Južnom Korejom i Japanom kako bi se efikasnije suprotstavila kineskim snagama, te tužila Kinu Međunarodnom sudu pravde u Hagu za kršenje filipinskog suvereniteta i ekskluzivne ekonomske zone u tom moru.

Novi filipinski predsednik hrabro zagovara ne samo veće ekonomsko povezivanje sa Kinom već i političko i vojno udaljavanje od Vašingtona i uspostavljanje vojne saradnje sa Kinom i Rusijom, što bi bila senzacionalna promena i težak udarac za američku spoljnu politiku, s obzirom na to da se Filipini još od kraja 19. veka nalaze što pod direktnom vlašću, što pod patronatom Vašingtona, te u većoj ili manjoj meri služe kao odskočna daska za američku vojsku u Južnom kineskom moru i šire, u jugoistočnoj Aziji.

Sužavanje omče oko Kine

Kao reakciju na rast ekonomskog značaja istočne i jugoistočne Azije u svetskim okvirima i na vojno jačanje Kine, predsednik Obama je 2009. godine objavio da će njegova država promeniti prioritete u svojoj spoljnoj politici, odnosno premestiti težište svojih diplomatskih, ekonomskih, političkih i vojnih napora sa Bliskog istoka na region Azija–Pacifik. Ta promena u strategiji je poznata kao "Obamin zaokret ka Aziji".

Do dolaska Dutertea taj plan se u priličnoj meri odvijao upravo onako kako su američki stratezi želeli. S ciljem da Kinu okruže ekonomskim i vojnim bedemom, američka diplomatija i vojska itenzivirale su aktivnosti u Tihom okeanu, od Japana i Južne Koreje na severu do Australije na jugu, i u Indijskom okeanu, jačajući političke, ekonomske veze, ne samo sa svojim dugogodišnjim saveznicima poput Tokija, Seula i Manile, već i sa državama sa kojima je u prošlosti imala duboke ideološke razlike i vojne sukobe, poput Vijetnama i Laosa, odnosno, sa zemljama koje se tradicionalno vojno i ekonomski vezuju za Kinu ili Rusiju, kao što su Mijanmar i Indija.

Naime, SAD su u poslednjih par godina uspešno produbile svoj vojni savez sa Japanom, gde je vlada uspela da izdejstvuje promene u tumačenju ustava i donošenje novih zakona koji omogućavaju japanskoj vojsci da se uključi u zajedničke patrole sa SAD u Južnom kineskom moru, te se uputi u zaštitu američkih vojnih efektiva i van svoje teritorije i u slučaju kad sam Japan nije direktno napadnut, ali preti opasnost njegovoj vojnoj i ekonomskoj bezbednosti.

SAD su uspele i da izdejstvuju ponovno otvaranje pomorske baze Subik u blizini grada Olangapo na Filipinima za američku mornaricu, koja je nakon decenija stacioniranja odatle ispraćena 1991. godine, po završetku Hladnog rata.

To uporište, zajedno sa vazduhoplovnom bazom Klark na Filipinima, za Amerikance je od esencijalnog značaja u smislu nadzora Južnog kineskog mora i suprotstavljanja pokušajima Pekinga da kroz izgradnju veštačkih ostrva sa pristaništima, poletno-sletnim stazama i radarskim stanicama, ostvari kontrolu nad važnim plovnim i vazdušnim putevima.

Sjedinjene Države čak su postigle izvestan uspeh u vojnopolitičkom približavanju Hanoju, koji ima sopstvene brige u vezi sa jačanjem kineske armije i kineskih pretenzija na resurse u Južnom kineskom moru, duž čije obale se proteže vijetnamska država.

U poslednjih desetak godina, američki i vijetnamski predsednici susreli su se čak četiri puta, vlada u Hanoju je otvorila vrata za ulaganje američkih kompanija i uspostavljanje američkih obrazovnih ustanova u svojoj zemlji, dok je Vašington ukidanjem zabrane na izvoz američkog naoružanja Vijetnamu toj zemlji praktično ponudio snabdevanje ratnim avionima, brodovima i bespilotnim letelicama potrebnim za uspešno nadgledanje vodenih prostranstava Južnog kineskog mora i očuvanje suvereniteta.

SAD su, delujući zajedno sa svojim saveznikom Japanom, ubedile Hanoj da preuzme kvalitetne patrolne čamce japanske proizvodnje, koji bi trebalo da se nose sa sličnim kineskim brodovima u vodama Južno kineskog mora, blizu vijetnamskoj obali.

Predsednik Obama je ove godine ostvario i istorijsku posetu Laosu, maloj komunističkoj državi u jugoistočnoj Aziji, koja se decenijama nalazi u sferi uticaja Kine i Vijetnama i koju su Amerikanci tokom rata u Vijetnamu godinama brutalno bombardovali, ponudivši joj obnavljanje političkih odnosa i uspostavljanje ekonomske saradnje.

SAD i njeni saveznici su poslednjih godina privoleli Mijanmar na otvaranje prema zapadnom kapitalu i političkom uticaju, a SAD su ove godine čak postigle i sporazum sa Indijom, kojim se američkim trupama dozvoljava korišćenje indijskih kasarni za logistiku. One su nedavno i sklopile posao prodaje američkih vojnih helikoptera "Apač" i "Činuk" toj zemlji, vredan tri milijarde dolara.

Napori Vašingtona da za sebe veže Indiju, koja je u prošlosti imala pogranični rat sa Kinom i strepi od rasta kineske ekonomske i vojne moći, te je na svojoj teritoriji ugostila izbegličku vladu sa Tibeta koja se u Pekingu smatra nelegalnom i separatističkom, ne odnose se samo na uključivanje Nju Delhija u antikineski blok koji se proteže duž obala Tihog i Indijskog okeana, već i na odvajanje od Rusije kada je u pitanje nabavka naoružanja.

SAD su i u tome imale uspeha jer su, pored navedene prodaje helikoptera, sada i u pregovorima sa vladom u Nju Delhiju o izvozu svoje tehnologije za proizvodnju bespilotnih letelica i nosača aviona.

Takođe, uspele su da ubede političko i vojno rukovodstvo u Indiji, čije se vazduhoplovstvo tradicionalno decenijama oslanjalo na ruske letelice, da u svojim nabavkama upute pogled ka Zapadu, što je upravo prošlog meseca rezultiralo potpisivanjem velikog ugovora vrednog 15 milijardi dolara za kupovinu 126 francuskih aviona "Rafal".

Veliki udarac za američke napore za opkoljavanje Kine

I onda se pojavio Rodrigo Duterte, koji je svojim sopstvenim zaokretom u spoljnoj politici iznenada ubacio metalnu šipku u zupčanik zahuktale američke vojno-ekonomske mašinerije koja radi na ekonomskom i političkom potiskivanju Kine i Rusije iz jugoistočne i južne Azije.

Uvređen kritičkim odnosom američkog ambasadora u Manili i celokupne američke administracije prema njemu, Duterte je otkazao poslušnost Vašingtonu u ključnom momentu, kada američki bombarderi preleću veštačka ostrva koja su Kinezi poslednjih godina izgradili u Južnom kineskom moru i kada je odluka Međunarodnog suda pravde Hagu, kojom se ne samo osporavaju teritorijalne pretenzije Kine na to more već i pravo Pekinga da, na osnovu posedovanja veštačkih ostrva, eksploatiše resurse poput nafte, gasa i ribe u krugu od 200 nautičkih milja oko njih, dala i Filipinima i SAD snažan argument u nastojanju da onemoguće Kinu da fizički i ekonomski zagospodari tim morem, koje je ne samo riznica resursa, već i izuzetno važno saobraćajno čvorište kroz koje svake godine prođe roba vredna oko pet biliona dolara.

Još i pre posete Kini, predsednik Duterte je izjavljivao da američke trupe više nisu dobrodošle u njegovoj zemlji i da će tražiti način da se i u vojnom pogledu poveže sa Kinom i Rusijom, a taj stav je ovog puta ozvaničio izjavama u Pekingu.

Tako su SAD u nastojanju da prebace fokus svoje spoljne politike sa Bliskog istoka na region Azija–Pacifik, sa ciljem da ograniče ekonomski i vojnopolitički uticaj Narodne Republike Kine na države istočne i južne Azije, zbog uplitanja u unutrašnja pitanja Filipina, sada odjednom ostale bez u ovom trenutku verovatno najvažnije karike u tom megalomanskom planu – fizičkih uporišta za kontrolu Južnog kineskog mora.

Lični rizik po Dutertea?

Ostaje pitanje, međutim, da li će Duterte, koji je svojim zaokretom prema Kini sigurno stekao moćne spoljne ali i unutrašnje protivnike, uspeti da se održi na vlasti i u potpunosti sprovede svoje namere vezane za smanjivanje vojne i ekonomske zavisnosti od SAD.

Pred odlazak u Peking, predsednik Duterte je izašao pred filipinsku javnost sa izjavama koje su naciju podsetile na velike žrtve filipinskih rodoljuba u ratu za nezavisnost na prelasku iz 19. u 20. vek, kada su SAD nakon pobede u ratu sa Španijom okupirale Filipine, dotadašnju koloniju dvora u Madridu, i kada je nekoliko stotina hiljada Filipinaca poginulo od ruke američkih vojnika i bolesti prouzrokovanih ratom.

Ipak, uprkos ličnoj popularnosti, Duterteu neće biti lako da sprovede svoju politiku udaljavanja od Vašingtona, jer njegova zemlja i SAD imaju snažne ekonomske, vojne i ljudske odnose.

Na primer, u 2012. godini je ukupna trgovina između SAD i Filipina iznosila 24 milijardi dolara, a direktne američke investicije bile su 4,6 milijardi dolara.

Američka država tradicionalno upućuje znatnu humanitarnu i novčanu pomoć nakon velikih prirodnih nesreća koje su na Filipinima česte. Američki instruktori decenijama obučavaju filipinske vojnike, a specijalne jedinice SAD dugo su se borile sa svojim filipinskim kolegama u džunglama na jugu zemlje protiv komunističke gerile i islamskih pokreta za nezavisnost, poput Moro islamskog oslobodilačkog fronta (MILF) i Abu Sajafa.

Takođe, čak oko šest miliona ljudi filipinskog porekla živi u SAD, dok se na Filipine naselilo blizu 300.000 američkih državljana. Istraživanja javnog mnjenja iz prošle godine pokazuju i da su Filipinci narod koji je prvi u svetu kada je u pitanju poštovanje prema SAD, jer je čak 92 odsto filipinskih ispitanika izjavilo da ima pozitivno mišljenje o toj zemlji.