Smrtonosno more vatre

Prve dane 2015. Japan, umesto slavlja, obeležavaju vežbe vatrogasnih jedinica, koje pored simulacija borbe protiv požara, za medije i okupljen narod izvode i akrobatske figure na merdevinama vatrogasnih kola.

Mada je Japan i među običnim stanovništvom širom sveta čuven po zemljotresima, a među stručnjacima poznat i po svojim arhitektonskim i organizacionim rešenjima za suprotstavljanje toj prirodnoj nepogodi, malo se zna o važnoj ulozi vatrogasaca prilikom potresa.

Najkrvaviji zemljotres u istoriji Japana razorio je Tokio, Jokohamu i druga naselja u ravnici Kanto na pacifičkoj obali te zemlje 1. septembra 1923. godine, odnoseći više od 100.000 života.

Mada se na osnovu vladinih podataka prikupljenih dve godine nakon zemljotresa broj žrtava dugo vodio kao 140.000, novija istraživanja pokazuju da je u tim statistikama bilo preklapanja i ponavljanja, te da je realnija procena koja govori o 105.000 nastradalih.

Takođe, procenjuje se da je oko 570.000 građevina u Tokiju, Jokohami i drugim mestima u potpunosti uništeno i da je bez doma ostalo ukupno čak dva miliona ljudi.

Epicentar tog udara, poznatog kao zemljotres Veliki Kanto, bio je u zalivu Sagami na oko 100 kilometara južno od Tokija, a snaga oko 7,9 Rihterovih jedinica, što je manje nego sila koju je oslobodio potres iz 2011, nakon kojeg je u naletu cunamija na severu ostrva Honšu nastradalo oko 20.000 ljudi.

Međutim, te 1923. godine, najveći broj ljudi izgubio je živote ne od cunamija ili urušavanja građevina i odrona koji su usledili kao posledica snažnog tektonskog udara – već od požara koji su izbili u njihovim kućama i onda oformili više vatrenih stihija koje su dva dana i tri noći harale ulicama.

Naime, smatra se da je blizu 92.000 od ukupno 105.000 poginulih nastradalo u požarima ili u pokušajima da od njih pobegne.

Japanska prestonica je u to vreme praktično bila grad od drveta i papira, s obzirom na to da su sve građevine osim vladinih zgrada i univerziteta, odnosno javnih institucija, bile napravljene od hrasta i čempresa.

Unutar kuća, konstrukcije od drvenog okvira presvučenog papirom korišćene su kao vrata, pa i zidovi za razdvajanje soba.

Na nesreću stanovnika Tokija, zemljotres je udario u podne, u vreme kada se u Japanu ruča, pa su isprevrtane peći i u panici ostavljeni šporeti kao od šale palili njihove krhke kuće.

Najužasnija okolnost je, međutim, bilo to što je u vreme zemljotresa blaži tajfun pohodio istočni Japan, pa su njegovi vetrovi brzo nosili vatru i formirali oluje od plamena i pregrejanog vazduha koje su velikom brzinom gutale građevine i ljude.

Vatrene stihije koje su poput visokih morskih talasa brisale ulicama – prisilile su hiljade ljudi u panični beg, pa su pojedine raskrsnice bile toliko zakrčene da nije bilo moguće napraviti ni korak.

Kao neverovatna činjenica u ljudskoj istoriji ostaje zabeležen podatak da je usled vatrene stihije na jednom jedinom mestu, u velikom vojnom skladištu za odlaganje uniformi u Tokiju u kojem su lokalni stanovnici potražili utočište nakon zemljotresa, odjednom poginulo oko 38.000 ljudi!

Osobe koje su radile na uklanjanju leševa ostavile su svedočenje da su u tim vojnim depoima tela bila nagomilana jedno preko drugog – poput riba na pijaci.

Takođe, oko 10.500 leševa izvađeno je iz reka i kanala gde su se podavili u nastojanju da se spasu od vatre.

Kada se plamena orgija konačno završila, oko 800.000 preživelih stanovnika Tokija i Jokohame napustilo je svoja razorena naselja, dok je nekoliko desetina hiljada ljudi ostalo da živi po parkovima. Rad na kremaciji leševa trajao nekoliko nedelja.

I dok je Tokio pustošila vatra, južnije od prestonice nekoliko stotina ljudi progutao je cunami visine između šest i 12 metara, koji je nastao usled izdizanja morskog dna tokom zemljotresa.

Ekonomski, politički i moralni zemljotres

Razaranje i gubitak života ovih razmera predstavljali su pravi veliki zemljotres za japansku državu kada su u pitanju ekonomija i politika. Direktna šteta koju je prouzrokovao zemljotres Veliki Kanto bila je četvorostruko veća od ukupne vrednosti koju je čitava tadašnja japanska ekonomija mogla da stvori za godinu dana i, u današnjem novcu, iznosi skoro 15 milijardi dolara.

U Tokiju, koji je tada imao oko 2,2 miliona stanovnika, ukupno sa 50 odsto stambenih zgrada uništeno je i skoro 7.000 fabrika i radionica i 90 odsto banaka. Grad je izgubio i preko 160 bolnica i više od stotinu škola, pa je vlada bila prinuđena da razmotri izmeštanje državnih institucija, odnosno privremeno preseljenje prestonice, od čega se, međutim, odustalo.

Nemali broj intelektualaca tog doba, međutim, u toj nesreći je video i veliku priliku da se izgradi prestonica sa boljom infrastrukturom, zgradama otpornijim na zemljotrese i požare, ali i efikasniji činovnički aparat i vatrogasna služba.

U danima nakon katastrofe, raširila su se i religijska tumačenja po kojima je japanski narod bio kažnjen za svoju moralnu korumpiranost i nedostatak duhovnosti, i učestale tvrdnje da je zemlji, skupa sa materijalnom obnovom, potreban i moralni preporod.

U priči o moralnoj posrnulosti nacije, nažalost bilo je i istine, jer zemljotres Veliki Kanto poslužio kao povod ili okidač za nacionalističku histeriju i pokolj građana korejske nacionalnosti, koji su u glasinama koje su se pojavile nakon zemljotresa nepravedno optuženi za pljačku, podmetanje požara i trovanje vodovoda.

Mase razjarenih Japanaca, ponekad u sadejstvu sa policijom i vojskom, napadali su kvartove u kojima su živeli Korejci i postavljali barikade na ulicama gde su zaustavljali prolaznike i testirali ih rečima koje su Korejcima teške za izgovor, a o brutalnosti tih napada svedoče fotografije na kojima se vide žrtve sa iskopanim očima i odsečenim nosevima.

Korejci su u Tokio i druge gradove dovođeni kao jeftina radna snaga iz otadžbine koja se nalazila pod japanskom okupacijom.

Fizički haos i pravni vakuum iskorišćeni su i za hapšenje protivnika državnog aparata kao što su komunisti i anarhisti.

Tužna prošlost – briga za budućnost

Istorijski gledano, katastrofalni zemljotres sa više hiljada žrtava pogodi Tokio prosečno svakih 70 godina, ali japanska prestonica od tužne 1923. godine nije doživela takav fatalni udar, iako je prošlo više od devedeset godina.

Seizmolozi u Japanu zato veruju da će u narednih deset do petnaest godina Tokio zadesiti katastrofa te vrste, pogotovu stoga što je megazemljotres koji je pre tri godine na severoistoku zemlje prouzrokovao smrtonosni cunami i nuklearnu krizu u prefekturi Fukušima pokrenuo i novi talas seizmičke aktivnosti u okolini Tokija.

Prestonica ostrvske carevine od tada je izložena osetno većem broju manjih potresa – koji govore o tome da je pod površinom sputana ogromna tektonska energija koja tek treba da izbije.

Nedaleko od Tokija, ispod dna Tihog okeana, nalazi se više seizmički vrlo aktivnih raselina gde se sreću različite tektonske ploče – Evroazijska, Filipinska i Severnoameričko-ohotska.

Neki stručnjaci smatraju i da se ispod samog grada nalazi još jedna manja ploča koja je nastala fragmentacijom Evroazijske i koja predstavlja posebno veliku opasnost.

Ono što pruža sigurnost i nadu je to da je u blizu sto godina od zemljotresa Velikog Kanto – Japan razvio odlične građevinske tehnologije, pa dosta objekata u prestonici osim čvrstog kostura, poseduje i elastičnost koja im omogućava da prosto igraju u ritmu tektonskih pokreta i tako ublaže udar, odnosno rasprše energiju koja se na njih prenosi iz podzemlja.

Japanski vatrogasci i spasioci takođe su među najbolje obučenim i najiskusnijim na svetu.

Mada i danas stručnjaci u Japanu smatraju da bi najveći broj žrtava u eventualnom megazemljotresu od osam do devet jedinica u Tokiju odneli požari nastali pucanjem gasnih cevi i visokonaponskih električnih vodova, najpesimističkije prognoze govore o oko 4.000 žrtava u gradu koji danas ima šest puta više stanovnika nego 1923.