Kada je plaćanje poreza zabavno

U Japanu su dani kada su lokalne vlasti mogle da sede skrštenih ruku i zadovoljno posmatraju kako se njihova kasa puni porezom građana – prošlost.

U toj dalekoistočnoj zemlji, lokalne vlasti sada moraju da se međusobno bore oko toga ko će privući više novca poreskih obveznika.

I dok širom sveta to obično podrazumeva bitku da se kompanije i bogati pojedinci privuku niskim poreskim stopama i drugim olakšicama da investiraju, žive ili bar prijave prebivalište u određenoj državi ili regiji, u Japanu poreski obveznici ostaju tu gde jesu, a lokalne vlasti kao oružje u sada već teškoj bici za poreske prihode koriste lokalne proizvode i usluge.

Naime, japanska vlada je pre nekoliko godina uvela novi sistem donacija u kojem poreski obveznici imaju pravo da, po svom izboru, deo novca koji moraju da uplate lokalnoj upravi preusmere iz administrativne jedinice u kojoj imaju prebivalište u neku drugu opštinu ili grad i poklone ga tamošnjoj upravi.

Ove uplate poznate su pod nazivom „zavičajni porez", jer je prvobitna zamisao vlade u Tokiju bila da, radi umanjenja ekonomskog dispariteta između velikih urbanih sredina i malih naselja u unutrašnjosti, ohrabri stanovnike u gradovima da finansijski podrže manje sredine iz kojih su potekli.

Atraktivni pokloni za donatore

Međutim, uprkos tom nazivu, zakon je poreskim obveznicima ostavio slobodu da deo svog lokalnog poreza upute bilo kojoj administrativnoj jedinici u zemlji, bez obzira na to da li su u njoj rođeni ili nisu.

U tom sistemu, obveznici koji prebace deo svog lokalnog poreza mogu da računaju na umanjenje dve vrste poreza proporcionalno veličini sume koju su transferisali. Te olakšice, međutim, jednake su za sve donatore, bez obzira na to gde žive i gde prebacuju novac, pa su oružje kojim se lokalne uprave međusobno tuku da bi pridobile naklonost potencijalnih donatora lokalni poljoprivredni i drugi proizvodi, kao i usluge koje pružaju lokalni ugostitelji.

One nude sve što se smatra karakterističnim ili na neki način vezanim za njihovu sredinu: od mesa, voća i povrća, preko odeće, kozmetike, nameštaja i električnih uređaja, do besplatnog smeštaja u hotelima i banjama i ulaznica za muzeje, utakmice i koncerte.

Međutim, konkurencija je žestoka i takvi relativno obični proizvodi i usluge više nisu dovoljni da među hiljadama različitih proizvoda privuku interesovanje potencijalnih donatora, pa pojedine uprave nude sve ekstravagantniju robu. Tako gradić Ijama u prefekturi Mije, u kojem se nalazi fabrika kompjutera nudi upola cene tablet i desktop računare, dok gradić Kurume na ostrvu Kjušu poklanja bicikle sa motorom.

I usluge su sve atraktivnije. Grad Tojota sada nudi svim građanima koji u njegov trezor prebace više od 10.000 jena (85 evra) svog poreza da na jedan dan slobodno raspolažu najnovijim ekološkim vozilom istoimenog automobilskog proizvođača, prvim u svetu četvorotočkašem sa pogonom na vodoničnu gorivnu jedinicu koji je ušao u masovnu proizvodnju i prodaju.

Priobalno mestašce Njiši Izu u prefekturi Šizuoka onima koji su mu uplatili više od 30.000 jena (210 evra) pruža priliku da besplatno uživaju u ronilačkoj turi, a grad Totori izdašnije donatore zavičajnog poreza nagrađuje sa pola dana besplatnog leta glajderom iznad peščanih dina po kojima je istoimena prefektura poznata u čitavom Japanu.

I mada se darovi donatorima uglavnom šalju poštom o trošak administracije, pojedine lokalne uprave organizuju i gala priredbe u znak zahvalnosti svojim donatorima, na kojima im, uz prigodne govore, muzičke i plesne tačke, služe piće i hranu iz svog kraja i uručuju poklone.

Laka pretraga proizvoda i usluga i jednostavna uplata

Zavičajni porez, uveden 2008. godine, evoluirao je u društveni fenomen o kojem japanski mediji ovih dana intenzivno izveštaju sa radosnim čuđenjem, jer se ove godine beleže milioni donacija.

Da bi, u uslovima kada stotine lokalnih administracija nude hiljade primamljivih proizvoda i usluga, olakšala snalaženje u obilju informacija i sistem zavičajnog poreza učinila efikasnijim, japanska vlada postavila je sajt koji građanima objašnjava kako funkcioniše mehanizam donacija i olakšica, daje pristup velikoj bazi podataka o poklonima i omogućava brzo prebacivanje poreza na željenu adresu.

Taj složeni sajt omogućava pretragu darova koje nude administrativne jedinice u celoj državi, ne samo po geografskoj lokaciji i vrsti proizvoda ili usluge koju bi potencijalni donator voleo da dobije, već i po namenama za koje lokalne vlasti nameravaju da tako sakupljen novac utroše. Sajt pruža i informaciju i tome koji poklon može da se dobije za koji iznos donacije, a primaoci darova mogu i da ostave svoje komentare o kvalitetu proizvoda i usluga u kojim su ih počastile birokrate iz lokalnih uprava.

Vrline i mane "zavičajnog poreza"

Novi sistem usmerio je sredstva iz bogatijih urbanih sredina u siromašniju unutrašnjost, probudio lokalne birokrate iz dremeža i podstakao ih na inovacije, a poreskim obveznicima dao slobodu u odlučivanju o sopstvenom novcu kakvu do sada nisu imali.

Porez više nije nešto što se prosto ubira od građana već nešto što se stiče pažljivim izborom i kreiranjem proizvoda i usluga, te dobro osmišljenim reklamnim kampanjama.

Zavičajni porez nesumnjivo je već postigao i izvesni psihološki efekat u smislu sugestije građanima da izmirivanje obaveza prema državi ne mora da bude isključivo bolno iskustvo, već i prijatan, pa i zabavan čin.

Pokloni koje donatori zavičajnog poreza mogu da dobiju zauzvrat, čini se, uspešno privlače pažnju građanstva i one lokalne uprave koje nude najprimamljivije darove dobro profitiraju, što im omogućava da pokriju budžetski deficit, odnosno, više investiraju u razvoj u svojim sredinama.

Po uspešnosti je najpoznatiji primer gradića Tendo u prefekturi Jamagata, koji godišnje više zaradi zahvaljujući donacijama u okviru šeme "zavičajnog poreza" nego kroz redovni poreski prihod koji prikupi od građana i privrednih subjekata na svojoj teritoriji.

Administracija tog mesta uspela da je privuče poreske obveznike iz celog Japana neobičnom kombinacijom kvalitetnih proizvoda i popularnih usluga, koja obuhvata retko i ukusno voće, alkoholna pića, table za društvene igre, razne vrste korisnog nameštaja, dresove i besplatne karte za utakmice lokalnog fudbalskog kluba Montedio Jamagata.

Najoriginalnija ideja koju su tamošnje birokrate smislile jeste zvanje počasnog direktora tog prvoligaša, koje se na jedan dan daje građanima koji su transferisali više od milion jena (8.500 evra) svog lokalnog poreza na račun gradskih vlasti. Takav donator tada može da, u timskom odelu koje inače rukovodstvo i igrači nose kada idu na gostovanje ili na zvanične događaje, obiđe ceo stadion, uđe u svlačionicu i podeli savete fudbalerima i odgleda njihov nastup iz direktorske lože.

Još jedna prednost sistema zavičajnog poreza jeste to što novac koji uprave troše za reklamu, odnosno za privlačenje donacija, odlazi u lokalnu ekonomiju, i to ne samo u kasu jedne određene firme, već u više fabrika, zanatskih radnji, ugostiteljskih objekata i poljoprivrednih dobara, jer svaka administrativna jedinica nudi više desetina poklona.

Neke manje korekcije, međutim, možda ne bi bile na odmet.

Naime, jagma za donacijama, čini se, već prisiljava lokalne uprave na sve skuplje i sve ekstremnije ideje kako bi se, u sve oštrijoj konkurenciji, dokopali pažnje i novca sada emancipovanih i samosvesnih poreskih platiša.

Takođe, u moralnom smislu, nešto što je počelo kao doniranje iz plemenitih razloga već je, izgleda, prešlo u jednu vrstu trke u potkupljivanju potencijalnih donatora proizvodima i uslugama, pri čemu je stvorena i nova potrošačka groznica u ionako već izrazito konzumerskom društvu.

To, međutim, verovatno, ne brine ni centralnu vladu koja to vidi kao neophodnu meru za stimulaciju posustale ekonomije, a ni lokalne uprave i privrednike, kojima je to dobra prilika za zaradu.

Donekle, međutim, ostaje sumnja: iako takav sistem omogućava geografsku preraspodelu sredstava tako što deo bogatstva velikih gradskih centara upućuje ka manje razvijenim sredinama u unutrašnjosti, nije li novac prikupljen putem poreza, sada više nego pre, usmeren na kupovinu proizvoda i ugostiteljskih usluga nego u zdravstvo, kulturu i socijalna davanja za ugrožene kategorije stanovništva kao što su beskućnici i penzioneri?