Pupinov životopis na putokazu

U svojoj autobiografiji ovenčanoj Pulicerovom nagradom, Mihajlo Pupin je potanko opisao svoj život. Ali, svojevrsna skraćena verzija životnog puta genijalnog naučnika može se iščitati sa jedinstvenog putokaza u njegovom rodnom Idvoru. Na obeležju u memorijalnom kompleksu koji nosi Pupinovo ime popisano je dvanaest svetskih gradova u kojima je on boravio ili ih je povezao svojim izumima.

Tragom nedavne reportaže iz Idvora u listu Politika pod naslovom „Selo na 7.279 kilometara od Njujorka" redakciji se javio Miroslav Stanković, reditelj iz Pančeva, koji dugo proučava Pupinov život i delo. Ne skrivajući zadovoljstvo što su u tekstu pomenuli putokaz i objavili fotografiju obeležja, Stanković je kazao da je on inicirao njegovo postavljanje u Idvoru 2015. godine, povodom 80 godina od Pupinove smrti i jednog veka od kako su telefonske žice sa atlantske obale stigle na obalu Pacifika i prenele prvi ljudski glas koji se čuo preko kontinenta.

„To je bio Pupinov kalem. Kao pionir razvoja nauke i informatičke tehnologije, Pupin je omogućio ličnu i otvorenu komunikaciju između ljudi i kontinenata", objašnjava Stanković.

Prema njegovim rečima, obeležje u Idvoru je zapravo spomen-putokaz, na kojem je izražena kilometraža od tog sela do navedenih gradova. Najbliže je Pančevo, udaljeno od Idvora 45 kilometara, a najudaljeniji San Francisko, do kojeg bi od Pupinovog rodnog mesta trebalo prevaliti 10.130 kilometara. Tu su još i Beograd, Moskva, Tokio, Peking, Njujork, Čikago, Vašington, Pariz, Berlin i London. Stanković dodaje da bi uskoro trebalo da na ovom obeležju osvanu i Norfolk i Stokholm.

„Pupin je u Norfolku imao kuću i imanje gde se okupljala tadašnja intelektualna elita Amerike, a za Stokholm sam se opredelio zato što su Šveđani među prvima sagledali značaj Pupinovog kalema, koji je jedan švedski inženjer nazvao genijalnim izumom", navodi Stanković za naš list.

Deo putokaza, postavljenog uz donaciju jedne privatne firme, jeste i tabla s citatom iz Pupinove autobiografije: „Mnogi misle da se čitav moj pronalazak sastoji u otkriću Pupinovog kalema. Najveću zaslugu za to imaju inženjeri Američke telefonske i telegrafske kompanije i pastiri Idvora. Prvi su definisali problem čije je rešenje dovelo do otkrića, a drugi su me učili veštini dojavljivanja kroz zemlju, što me je navelo na fizičke principe na kojima se bazira otkriće."

Stanković otkriva da je putokaz trebalo da bude deo nesuđene turističke rute „Pupinovim putevima", koju je osmislio uoči Univerzijade u Beogradu 2009. kako bi se učesnici tog nadmetanja iz celog sveta upoznali sa svim bitnim lokacijama u Srbiji na kojima se Pupin obreo. Osim Idvora, posebno mesto bi u tome imao manastir Vrdnik (Ravanica) na Fruškoj gori.

„Kada je 1892. godine Pupin sa suprugom, Amerikankom Sarom Katarinom Džekson, posetio Sabornu crkvu u Novom Sadu, obišli su tada i ovaj manastir, gde je ona videla kako se slavi pravoslavna manastirska slava, a u manastiru su se tada nalazile i mošti srpskog cara mučenika Lazara", objašnjava Stanković svoju inicijativu, za koju nadležni tada nisu imali sluha.

Naš sagovornik ne odustaje, pa mu je namera da u dogledno vreme inicira da se barem kod manastira postavi tabla o Pupinovoj poseti toj bogomolji.

U nameri da kroz turizam afirmiše Pupinovo delo, on je predlagao i da se u Idvoru podigne etno-selo sa starim banatskim kućama. Tamo bi se nalazile i reprodukcije dela Uroša Predića, Paje Jovanovića i drugih slikara koja je Pupin otkupio, a čiji se originali čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu. Među eksponatima bi bio i tekst recenzije Miloša Crnjanskog povodom prvog objavljivanja Pupinove autobiografije na srpskom, u kojoj je klasik srpske književnosti ocenio da se naš genije, „sin seljaka iz Idvora, moćni gospodar električnih izuma, pokazao i kao pisac u najboljem svetlu".

Cenzurisani Sveti Sava

Osim što priprema dokumentarni film o Mihajlu Pupinu, Miroslav Stanković je priredio jedno od izdanja njegove autobiografije, ovenčane Pulicerovom nagradom.

Prema Stankovićevim rečima, to izdanje je naslovljeno doslovnim prevodom s engleskog originala (umesto ustaljenog „Sa pašnjaka do naučenjaka" - „Od useljenika do pronalazača"), a sadrži i pasus koji je izbačen prilikom objave ove knjige posle Drugog svetskog rata. U tom „spornom" delu Pupin opisuje zasluge Svetog Save za autokefalnost srpske crkve, uz pomen Stefana Nemanje.

„Taj deo se, osim u originalu, nalazio i u prvom prevodu na srpski Milana Jevtića iz dvadesetih godina prošlog veka, ali je u posleratnoj Jugoslaviji izostavljan iz ideoloških razloga. Nema ga ni u prevodu dr Aleksandra Marinčića iz 1979. godine, objavljenom u čast 125 godina od Pupinovog rođenja, a ni u potonjim izdanjima, iako je još 1990. godine Sveti Sava ponovo postao školska slava u Srbiji", objašnjava Stanković, koji smatra da bi Pupinove posmrtne ostatke, upravo zbog njegove povezanosti s pravoslavljem i duhovnošću, trebalo iz Njujorka trajno premestiti na plato ispred Hrama Svetog Save u Beogradu.