Otvoreni Dani srpske kulture u Temišvaru

Lepše i svečanije se nije mogao ni očekivati „start" Dana srpske kulture u Temišvaru. Puno publike, brojne zvanice, uvažene ličnosti i premijera srpskog filma Santa Maria della Salute. Posle Dositejevih đaka, koji su najavili i ujedno zvanično otvorili Dane srpske kulture, voditelj programa Marko Adžić se obratio gostima.

„Naša nas kultura okuplja i ove godine najlepšim što ima: filmom, pozorištem, knjigom, slikarstvom, duhovnom i svetovnom pesmom, tradicijom. Večeras y našem gradu počinje svetkovina srpske kulture. Temišvar je postao, onako kako mu i dolikuje, Evropska prestonica kulture. Danas je Temišvar duhovna prestonica srpstva", rekao je Adžić i pozdravio prisustvo Ace Jovanovića, pomoćnika ministra u Ministarstvu spoljnih poslova Republike Srbije, Danijela Kristijana Franceskua, zamenika prefekta timiške županije, Jonela Kalina Dobru, predsednika Timiškog županijskog saveta, Branka Brankovića, ambasadora Republike Srbije u Bukureštu, Nikolaja Robua, gradonačelnika grada Temišvara, Rastka Jankovića, v.d. pomoćnika direktora Uprave za dijasporu i Srbe u regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije, Vladana Tadića, generalnog konzula Republike Srbije u Temišvaru, Irenu Radojičić, konzula Republike Srbije u Temišvaru, Ognjana Krstića, predsednika Saveza Srba u Rumuniji, Zlatiborke Markov, sekretara SSR i odbornika u Skupštini grada, Slavoljuba Adnađa, poslanika u Parlamentu Rumunije, predstavnike Srpske pravoslavne Eparhije temišvarske na čelu sa protojerejom-stavroforom mr Marinkom Markovim, Koriolana Joana Garbonija, direktora Banatske filharmonije, predstavnika diplomatskog kora u Temišvaru, predstavnika Srpske gimnazije Dositej Obradović i institucija, rumunskih prijatelja, svih prijatelja Srba i srpske kulture i predstavnika srpskih i rumunskih medija i svih prisutnih koji su uveličali svetkovinu srpske kulture u Temišvaru.

U drugom delu manifestacije prisutni su imali privilegiju da prate jedan izuzetno dopadljiv film, ostvarenje scenariste i reditelja Zdravka Šotre Santa Maria della Salute. Film o ljubavi, koja je ovekovečena najlepšom pesmom srpskog romantizma Santa Maria della Salute, oživeo je temišvarskoj publici romantično doba Lenke Dunđerski i Laze Kostića, uz prisustvo među publikom glumice Tamare Aleksić, koja tumači lik Lenke.

Poseban pozdrav bio je upućen ekipi filma Santa Maria della Salute, koji su svojim prisustvom uveličali Dane srpske kulture u Temišvaru, jednu od najlepših i najsadržajnijih u Evropi.

 Duboko zaorane brazde Jovana Stejića u srpskoj istoriji

Već 3. novembra, u izložbenom prostoru opštine grada Temišvara, otvorena je arhivska izložba povodom 215 godina od rođenja Jovana Stejića (1802-1853), prvog doktora medicine u obnovljenoj Srbiji na dvoru Obrenovića, rođenog u Aradu. Autori izložbe su Nenad Karamijalković i Slavko Stepanović, a izložba je propraćena i dvojezičnom publikacijom o Jovanu Stejiću, u izdavaštvu Istorijskog arhiva Šumadije, i pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije i Saveza Srba u Rumuniji.

Nakon što je temišvarski glumac Marko Adžić svečano otvorio izložbu, predsednik Saveza Srba u Rumuniji Ognjan Krstić izrazio je reči zahvalnosti zaslužnima za ovaj događaj i poželeo dobrodošlicu posetiocima, a sam lik i delo Jovana Stejića slikovitim rečima je opisao koristeći se metaforom drva, kao simbolom Saveza Srba u Rumuniji, rekavši da srpsko drvo u Rumuniji, iako ima sve tanju krošnju, „koreni su nam duboki, jer su u njima utkani ovakvi Srbi poput Jovana Stejića". "Ovom izložbom otkriven je još jedan veliki Srbin na koga se zaboravilo, čime je postavljen na pravo mesto, kako mu dolikuje", naveo je predsednik Krstić.

Generalni konzul Srbije Vladan Tadić je u svom obraćanju kazao da ime Jovana Stejića, nažalost, nije toliko poznato, ali napori koji su uloženi u otvaranje izložbe i publikaciju monografije o Jovanu Stejiću predstavljaju visoku branu sećanja protiv dosadašnjeg prostora zaborava. Narodna poslovica „blago onome ko ne zna, a hoće da zna", za generalnog konzula Tadića podesno stoji uz izložbu o Jovanu Stejiću, kao prilika mnogima da saznaju dosta o ovom korifeju prosvetiteljske misli u Srba.

„Mi Srbi umemo da budemo neodgovorni kada su u pitanju naši velikani i tragovi koje su oni ostavili", primetio je koncizno potpredsednik Saveza Srba u Rumuniji Dejan Popov, ocenivši izložbu i publikovani katalog kao ispravljanje nezaslužene nepravde prema Stejiću, koji je „naše gore list".

Jedan od autora izložbe Nenad Karamijalković istakao je da je tokom istraživanja arhiva o Jovanu Stejiću stekao utisak da bogati kulturni prostor Banata nudi jednu istraživačku beskrajnost i neiscrpnost, a o budućim perspektivama istraživanja po rumunskom Banatu, izjavio je da pored prosvetiteljske svetlosti Dositeja Obradovića, Save Tekelije i sada Jovana Stejića, iz sumraka neznanja treba izgurati i Emilijana Josimovića, prvog srpskog urbanistu, „koji je uredio ono što danas predstavlja jezgro Beograda".

Jovan Stejić je bio impresivna figura, nadasve progresivne liberalne misli, zavredivši epitet jedne od najuglednijih ličnosti u formiranju kulturne, a naročito medicinske istorije srpskog naroda. Pojavio se na istorijskoj sceni u prvoj polovini 19. veka uz Vuka Karadžića, Jovana Steriju Popovića i Petra Petrovića Njegoša. Stejićev doprinos je nemerljivo visok. O tome najbolje govore reči velikog Jovana Skerlića: "On je čovek novih i naprednih ideja i njegov pogled okrenut je ka budućnosti".

Uprkos himalajskoj veličini Stejića, srpski narod nije na zadovoljavajući način uspeo da mu oda omaž kakav zaslužuje. Nigde ne postoji ulica koja nosi ime po njemu, niti u javnom prostoru bilo gde postoji njegova bista. Ali zahvaljujući naporima Saveza Srba u Rumuniji i brojnim pojedincima, poput istraživača Božidara Panića iz Arada, u kulturi sećanja Stejić ipak uspeva da biva očuvan.

 Kruna poslednjeg krunisanog srpskog monarha

Prva nedelja Dana srpske kulture obeležena je i projekcijom dokumentarnog filma Kraljevski top - istorija srpske krune, reditelja Velimira Stojanovića, u ponedeljak, 6. novembra. Publika je tokom 45 minuta prikazivanja filma u Srpskom kulturnom centru imala prilike da vidi pregled „kratkog XX veka", ili „doba ekstrema", kako ga je nazivao britanski istoričar Erik Hobsbaum. Međutim, u prvi plan ovo kinematografsko ostvarenje Stojanovića stavlja izradu kraljevske krune Petra Karađorđevića. 

Nakon sticanja faktičke vlasti 1903. godine, posle krvavog Majskog prevrata, kada je zauvek ubijena dinastija Obrenović, Petru Karađorđeviću, u narodu poznat i kao „čika Pera", preostalo je još samo da simbolički preuzme vlast dobijanjem vladarskih insignija, od kojih je najvažnija kruna. Petru je stavljena kruna na glavu 9. septembra 1904. godine, u Sabornoj crkvi u Beogradu, i jedini je vladar posle Nemanjića koji je krunisan u novovekovnoj istoriji Srba.

Za svečanu priliku krunisanja i miropomazanja 25. septembra 1904. godine, film prikazuje da su krunu izradili braća Falis iz Pariza, izlivši je od bronze sa ručke Karađorđevog topa iz Prvog srpskog ustanka. To je bio zahtev samog Petra Karađorđevića, da se kruna izlije od Voždovog topa iz Prvog srpskog ustanka, kako bi se uspostavila sakralna veza sa oruđem i događajem koji je doneo državnost i slobodu Srbima. Stigla je čuvenim Orijent ekspresom u Beograd. Nošena je samo tom prilikom.