Savremena čitanja Velikog inkvizitora

Institut za studije kulture i hrišćanstva, Narodna biblioteka Srbije i Dom omladine iz Beograda organizovali su naučni skup „Savremena čitanja Velikog inkvizitora", povodom 140-godišnjice objavljivanja Braće Karamazovih, jednog od najznačajnijih romana Fjodora Mihajloviča Dostojevskog kao i svetske književnosti uopšte.

Aleksandar Fatić u svom izlaganju razmatra dva bitna citata u Velikom inkvizitoru. Prvi citat izgovara Ivan Karamazov svom upravo zamonašenom bratu Aljoši: „Znaš li da će proteći vekovi i čovečanstvo će proglasiti, na usta svoje premudrosti i nauke, da nema zločina, pa, dakle, da nema ni greha, nego da postoje jedino gladni". Ovim redovima, smatra Fatić, ukazuje se na problematizovanje moralne autonomije subjekta kao osnovne pretpostavke za pripisivanje odgovornosti. Drugi citat glasi: „Na zemlji postoje tri sile, jedinstvene tri sile koje mogu da zauvek pobede i zarobe savest tih nemoćnih buntovnika radi njihove sreće - a te su sile: čudo, tajna i autoritet." Ovaj hrišćanski motiv kod Dostojevskog ima duboki samorazvojni i pastirski smisao i njegovo logičko praćenje možda nudi odgovor na pitanje o tome kako zasnovati moral na pretpostavkama odsustva moralne autonomije, odnosno u uslovima naše bačenosti u svet i heteronomnosti od metafizičkog zova stvarnosti, koja nam je i epistemički i egzistencijalno samo delimično dostupna.

Predrag Dragutinović započinje svoje izlaganje činjenicom da je prvi put kada je zapisana priča o Isusu ona namerno naslovljena „evanđelje" - blaga, radosna vest. Na taj način je subverzivno upotrebljen pojam iz političkog rečnika carske ideologije i primenjen na priču o rečima i delima Isusa iz Nazareta. Veliki inkvizitor, 15 vekova kasnije, ponovo priča priču o Isusu, ali ovaj put subverzivno u odnosu na početak, ne kao blagu vest, već kao antijevanđelje, koje se može sažeti na sledeći način: „...ti si izabrao sve što ima neobično, neizvesno i neodređeno, izabrao si sve što je iznad snage ljudske, i stoga si sa ljudima postupio kao da ih nikako ne voliš; i ko je sve to učinio; onaj koji je došao da i život svoj žrtvuje za njih". Antijevanđelje po Velikom inkvizitoru je ukidanje suštine evanđelja kao vere i nade u naznačenje čoveka kao slobodnog deteta Božijeg, i to svakog čoveka bez razlike, zaključuje Dragutinović.

Sledećeg četvrtka, 16. januara, nastavićemo emitovanje zvučnih zapisa sa ovog naučnog skupa.

Urednica emisije Tanja Mijović.