Ivana Kronja: Politike predstavljanja u istoriji i estetici srpskog avangardnog i eksperimentalnog filma

Ivana Kronja započinje tekst ispitivanjem značaja prve srpske umetničke avangarde i avangardnog filma. Budući da se avangardna umetnost i književnost u Srbiji nakon Prvog svetskog rata ravnopravno svrstava u sve važne faze razvoja srednjeevropskog avangardnog stvaralaštva, Beograd je 20-ih i 30-ih godina bio istinski centar svih avangardnih delatnosti; upečatljivo je da se od 1920. do 1926. razvija šest umetničkih pravaca, pod direktnim uticajima iz inostranstva ili kao originalna kompilacija naših modernista i avangardista: progres, zenitizam, hipnizam, Mladi, nadrealizam i Nova svetlost. Tome su najveći doprinos dali naši književnici, a među njima je bio značajan broj onih koji su pisali i filmska scenarija, od kojih najveći broj nikada nije snimljen.

U drugom delu teksta Ivana Kronja daje kratak pregled istorije neoavangardnog i eksperimentalnog filma u Srbiji od 1945. do 2017. godine, da bi se potom zadržala na istraživanju neoavangardnih početaka dvojice velikana – Živojina Pavlovića i Kokana Rakonjca. Filmovi koji će poslužiti kao okosnica autorkinog razmatranja su Triptih o materiji i smrti Živojina Žike Pavlovića i Zid Vojislava Kokana Rakonjca. Kako zaključuje Ivana Kronja, etnopsihološki impuls kod oba autora, koji se kod Rakonjca prožima sa modernističkim esteticizmom i formalizmom, a kod Pavlovića sa arhetipskim doživljajem nesvesnog i mračnim naturalizmom, govori i o potrazi za celovitim nacionalnim identitetom, koji u uslovima savremenog društva i nakon ostvarene narodnooslobodilačke revolucije, treba da napusti okvire viševekovnog kolonijalizma i tradicionalno nasleđe uključi u postkolonijalnu situaciju i novodošlu modernost. Nijedna od jugoslovenskih zemalja nije imala ozbiljnu i kontinuiranu tradiciju profesionalne kinematografije do 1945. godine. Danas, sve bivše jugoslovenske republike počinju implicitno ili eksplicitno da podrazumevaju kako je prethodna tradicija autora i filmskih studija na njihovom tlu ujedno i tradicija njihove nacionalne kinematografije. Pitanje kulturnog identiteta, kako kolektiva tako i pojedinca, ne može se promišljati bez savremene filmske umetnosti, koja je ovom pitanju u svojim najvećim dometima unutar jugoslovenskog i srpskog filma dala nemerljiv doprinosa.

Tekst je deo autorkine studije „Estetika avangardnog i eksperimentalnog filma: telo, rod i identitet", koju će uskoro objaviti Filmski centar Srbije iz Beograda.

Čita Marica Milčanović.
Urednica Tanja Mijović.