Pojam uzročnosti – govore Stojan Šljuka i Nenad Cekić

Posmatrajući pojam uzroka u kontekstu Aristotelove filozofije, koja se delimično susreće i u sholastici, Stojan Šljuka zapaža da je moderna nauka, a time i filozofija, dramatično sukobljena sa tradicionalnom naukom. Aristotelova četvorostruka analiza uzročnosti (eficijentne, materijalne, formalne i finalne) predstavlja pokušaj da se razume ono što izaziva, određuje, proizvodi ili uslovljava neku posledicu, odnosno ono što nužno prethodi nekoj posledici. Kod Aristotela je takođe naglašena i etička dimenzija filozofije koja podrazumeva tradiciju, to jest zajednicu koja stvara tradiciju. Međutim, moderna nauka je, na očigled filozofije, izgubila etičnost i osnove tradicionalnog obrazovanja koje nastoji da „napravi" široko obrazovanog čoveka i, umesto njega, stvara specijalizovane eksperte vrlo uskog znanja, zaključuje Šljuka.

* * *

U savremenoj filozofiji morala pretpostavka sveopšteg determinizma često se uzima kao aksiom. To se jasno manifestuje na tri teorijska plana koja se međusobno prepliću: prvo, kao ideja nužnosti utilitarizma u normativnoj etici; drugo, kao preovlađujuća hjumovska teorija motivacije u metaetici i epistemologiji morala; i treće, kao ideja mogućnosti kauzalnog uticaja na moralne fenomene, dakle, ideja koja je oličena u zamisli „moralnog poboljšanja" u sada veoma popularnoj bioetici. Nenad Cekić smatra da utemeljenost determinističke pretpostavke ne proističe direktno iz nauke. Stav da nauka „kaže" da slobodne volje nema jeste inspirisan naukom, ali u nauci za njega nemam nikakvog opravdanja. Ovakve primedbe koje stižu i od najuvaženijih naučnika sugerišu na to da i savremenoj etici nije naodmet da se podseti kantovskog razlikovanja (determinističkih) uzroka i (ne-determinističkih) razloga.

Sledećeg četvrtka, 15. novembra, nastavićemo emitovanje zvučnih zapisa sa ovog naučnog supa.

Urednica ciklusa Tanja Mijović.