Klavir i nova izražajnost

Između Mocartovih sonata za klavir ili čembalo i ambicioznih Betovenovih ostvarenja stoji jaz u pijanističkom idiomu i zahtevane tehnike koji se ne može premostiti jednostavnom pretpostavkom o „razvoju" virtouznog vladanja ovim instrumentom. Ovo nas nagoni da postavimo pitanje: na koji način je na kraju 18. veka postalo moguće da se tržištu kupaca štampanih muzikalija koje su činili amateri posvećeni kućnom muziciranju, a među njima najzastupljenijim ženama iz građanskih porodica za koje je sviranje klavira bilo deo redovnih kućnih obaveza, ponude kompozicije koje su u toj meri složenije i tehničke zahtevnije nego kompozicije koje su tek deceniju ranije svirali njihovi ukućani? Drugim rečima, koji su to uslovi omogućili da pijanistički virtuozitet iz javnih dvorana zakorači u salone građanskih porodica?

Australijski muzikolog i izvođač Erin Heljard (Erin Helyard) kao ključnu figuru u ovom zaokretu izdvaja Mucija Klementija. Ovaj englesko-italijanski kompozitor, koji je do svoje 22. godine doslovno bio u vlasništvu engleskog plemića Pitera Bekforda, nakon što je stekao slobodu, obreo se u Londonu i izgradio karijeru upravo objavljući klavirske kompozicije koje su tehničkim zahtevima odudarale od kompozicija prilagođenih amaterima. Razmatajući muzičke aspekte Klementijevih dela iz perspektive društvenih i rodnih odnosa, Heljard zaključuje da su ona imale ulogu novog instrumenta za oblikovanje ženskog iskustva u kontekstu srednje klase ranog kapitalizma, služeći istovremeno kao mehanizam disciplinovanja žene, ali i kao simbol „viška vremena" posvećenog vežbanju, odnosno odraz bogatstva I uspeha porodice.

Žanr kapriča Klementi je negovao paralelno sa klavirskom sonatom, istražujući u njemu nove domete izražajnosti na klaviru, oslobođen formalnih zahteva organizacije muzičkog toka koje je podrazumevao sonatni oblik. Klementijeva prva kapriča, poput onih iz opusa 34, iz 1795. godine, su bila jednostavačna dela. Međutim, kada se vratio kapriču dvadeset godina kasnije, u svom opusu 47, Klementi je isti koncipirao kao ciklično delo, približivši ga sasvim koncepciji sonatnog ciklusa. Njegov Kapričo u e-molu, opus 47 broj 1, objavljen 1821. godine, može poslužitii kao primer - reč je o trostavačnom delu koje započinje ekstenzivnim laganim uvodom izražajne melodike.

Opus 50 je poslednji opus klavirskih sonata koje je Klementi objavio, a potiče iz 1821. godine. Sonata u ge-molu, treća u ovoj zbirci, nosi naslov „Napuštena Didona", te ne čudi što je njen izraz prožet operskim patosom prateći jasnu narativnu strukturu: sonata započinje laganim uvodom za ekspresivni prvi stav, lagani stav koncipiran je u atmosferi lamenta, dok je završni stav svojevrsni motto perpetuo koji oslikava bezizlaznu situaciju protagonistkinje.

Srđan Atanasovski