Janoš Špeh i kompozitori habzburške Mađarske

Janoš Špeh je od 1804. godine živeo u Pešti i Budimu, radeći pre svega kao učitelj klavira, a među njegovim mecenama izdvajao se baron Jožef Podmanički, koji mu je omogućio mnoge porudžbine. Od 1810. godine Špeh je među svoje mecene ubrajao i nadvojvodu Rudolfa, a upravo su u arhivi ovog austrijskog plemića sačuvane mnoge neobjavljene Špehove kompozicije. Od 1812. godine Janoš Špeh je radio kao dirigent nemačkog gradskog pozorišta u Pešti, gde su takođe izvođene njegove opere na nemačkom jeziku. U periodu od 1816. do 1818. godine boravio je u Parizu, u službi barona Podmaničkog, i tamo je takođe bio aktivan u muzičkom životu, komponujući i objavljujući pesme, klavirska trija i gudačke kvartete. Nakon povratka u Peštu, Špeh je nastavio da piše i objavljuje pesme, ovog puta na mađarskom, što su ujedno prve pesme na mađarskom jeziku u istoriji umetničke muzike. U okviru njegovog opusa Izdvaja se bravurozna pesma „Ljubavna ushićenost", pisana na tekst Teodora Kernera, u kojoj kompozitor vešto koristi nijansiranja u tempu u sadejstvu sa efektnim fakturama klavirske deonice kako bi oslikao uzbuđenje ljubavnika.

Opus Špehovog učitelja, Jozefa Hajdna, takođe obiluje ostvarenjima u žanru pesme, iako ona često privlače manje pažnje od simfonija i gudačkih kvarteta, na kojima počiva reputacija ovog kompozitora. Hajdn je prve dve zbirke pesama na nemačkom jeziku objavio 1781. i 1784. godine, a svoj opus upotpunio je tokom boravka u Londonu, 1794. i 1795. godine, zbirkama na engleskom jeziku. Pesme na nemačkom jeziku Hajdn je pisao u vreme svoje službe na dvoru mađarskog plemića Esterhazija. Iako jednostavne, relativno kratke i strofične, pri čemu klavirska deonica neretko prati i udvaja deonicu glasa, u njima Hajdn razvija široku lepezu raspoloženja i koristi suptilna ritmička i formalna sredstava za brilijantno razumevanje teksta.

Autor emisije Srđan Atanasovski