Hronika Trećeg programa

Francuski reditelj Klod Lancman (1925-2018) svoju prvu borbu protiv nacizma vodio je kao član francuskog pokreta otpora, da bi je kasnije nastavio svojim filmovima, pružajući na taj način otpor kolektivnom zaboravu. Prvi odlazak u Izrael 1952. godine pokazaće se kao presudan za njegovo interesovanje za temu Jevreja, čiji život u ovoj državi, 25 godina od njenog osnivanja, ispituje u svom prvom filmu Zašto Izrael? (iz 1973). Ipak, njegov najvažniji film, koji mnogi smatraju prekretnicom u istoriji dokumentarnog filma, jeste ostvarenje Šoa (iz 1985). Bez sumnje najznačajniji dokumentarac o holokaustu, ova devetipočasovna epopeja govori o smrti, pre nego o preživljavanju, kako je reditelj naglašavao. Svoju duboku vezanost za ovu modernu tragediju i sopstveno saosećanje nudi već samim izborom naziva filma. Odbijajući da koristi opšteprihvaćeni izraz za „konačno rešenje" jevrejskog pitanja - holokaust, jer za njega ovaj događaj nema nikakve veze sa žrtvovanjem, Lancman radije bira hebrejsku reč „šoa" (shoah), u znatno prikladnijem značenju istrebljenja. Sa Šoom, Lancman sebi dodeljuje ulogu istoričara, hroničara jednog doba, koji svoje sagovornike, u trenucima njihovog posustajanja pred bujicom emocija koje sećanja na prošlost nose, podseća na važnost misije na kojoj se zajedno nalaze. „Moramo ovo da završimo, znate da moramo da nastavimo", indikacije su reditelja koje se s vremena na vreme prelamaju kadrom, prekidajući bolnu tišinu takvih trenutaka, piše Vesna Dinić Miljković.

I dok se u Šoi jedno za drugim nižu stravična svedočanstva, nemoguće je gledati film a ne zapitati se da li sve to vodi nekoj još strašnijoj kulminaciji. Što dalje film odmiče sve je teže zamisliv njegov kraj, jer je jasno da je zaključak nedokučiv. Toga je svestan i reditelj, zbog čega svoju priču ne završava ovim, već nastavlja filmovima koji će uslediti. Svaki od njih epilog je onog prethodnog i delić velike slike o Jevrejima i Izraelu koju je kroz svoj opus Klod Lancman posvećeno gradio. Između ostalog, zato je i na dodeli počasnog Zlatnog medveda Berlinskog filmskog festivala, koji je Lancmanu uručen 2013. godine, istaknuto da je ovaj reditelj svojim delima preispitao legitimnost i validnost filma, ali i njegovu mogućnost da sopstvenim sredstvima evocira prošlost.

Urednica emisije Tanja Mijović.