Janoš Špeh i kompozitori habzburške Mađarske

Grad Požun, današnja Bratislava, u kome je Špeh rođen, bio je prestonica kraljevine Ugarske, kao i živ muzički centar, u kome su opere redovno prikazivane od otvaranja gradskog pozorišta 1776. godine, a ansambl grofa Erdedija je od 1787. započeo nedeljne koncerte na kojima su izvođene kompozicije Hajdna, Mocarta, Paizijela i drugih vodećih autora. Od 1792. godine Špeh je radio u Budimu, a zatim je otišao u Beč gde mu je učitelj kompozicije bio Hajdn. Od 1804. ponovo ga pronalazimo u Budimu, najpre kao učitelja klavira, a zatim i kao kompozitora u službi barona Podmaničkog. Špeh je u ovom periodu svoje kompozicije uglavnom objavljivao u Beču. Reč je o delima koja su potpuno integrisana u bečku školu kompozitora, a na planu melodike vidan je uticaj poznog Mocarta, pa čak i ranih dela trideset godina mlađeg Franca Šuberta.

Šubert je jedan od tek nekolicine kompozitora aktivnih u Beču koji je ujedno i rodom iz habzburške prestonice. U toku svog kratkog života Šubert je u više navrata boravio u Ugarskoj, i to pre svega u letnjoj rezidenciji aristokratske porodice Esterhazijevih u gradu Željezovce, danas u Slovačkoj, gde je tokom leta 1818. i 1824. godine radio kao učitelj muzike dvema ćerkama grofa Johana Karla Esterhazija, Mari i Karoline, te priređivao muzička izvođenja za porodicu i njene goste. Šubert je neposredno nakon svog drugog boravka u Željezovcu napisao Divertisman à la hongroise, za klavir u četiri ruke. Reč je o ambicioznom trostavačnom delu čiji sadržaj daleko prevazilazi skromnu žanrovsku oznaku koju mu je kompozitor namenio. Posebno je zanimljiv drugi stav umerenog tempa koračnice, naslovljen kao marš. Iako je nastanak dela koincidirao sa boravkom u Željezovcama, folklorni elementi koje je Šubert integrisao u divertisman nisu smeli biti strani ljubiteljima muzike ni u njegovom rodnom Beču.

Autor emisije Srđan Atanasovski