Janoš Špeh i kompozitori habzburške Mađarske

Iako se istorija muzike u Habzburškoj monarhiji u doba klasicizma uglavnom sagledava iz perspektive Beča kao primarnog muzičkog centra, bogati gradovi ugarske krune, poput prestonog Požuna - današnje Bratislave, Budima i Pešte, ali i rezidencije imućnog ugarskog plemstva, poput dvorca u Esterhazi, pružali su kompozitorima aktivnim u monarhiji priliku za stabilne izvore prihoda i zavidna nameštenja. Pored toga, kompozitori perioda klasicizma su sa daleko većom lakoćom prelazili jezičke i nacionalne granice koje danas seku prostor nekadašnje Habzburške monarhije.

Prošle godine obeležen je 250. jubilej rođenja mađarskog kompozitora Janoša Špeha, koji je rođen u Bratislavi, u decembru 1767. godine, a najveći deo svoje karijere proveo je u Budimu, Pešti i Beču. Zapažena je njegova zbirka tri kvarteta opus 2 koju je objavio 1802. godine. Smeli nastup kompozitora ogleda se u izboru tonaliteta ge-mola za prvi kvartet u zbirci, karakterističnog za takozvani „Sturm und Drang" izraz bečke škole, ali i u pregnantnom unisonom motivu kojim započinje svoju zbirku. Špeh suvereno vlada tehnikom motivskog rada, kao i postupcima građenja muzičkih iznenađenja, u čemu prepoznajemo uticaj njegovog učitelja, Jozefa Hajdna.

Rođen 1745. na zapadu Češke, Georg Drušecki gradio je karijeru najpre kao muzičar u vojnoj službi, a zatim u Austriji, u Lincu i Beču. Od kraja devete decenije XVIII veka Drušecki je radio u Mađarskoj, i to najpre kao kapelmajstor grofa Grasalkoviča u Bratislavi, zatim na posedu kardinala Batanjija u Rehnicu, i konačno kao muzički upravnik i kompozitor duvačkog ansambla u Budimu koji je radio pod patronatom nadvojvode Jozefa Antona Johana. Idiom Drušeckog pleni kolorističkim efektma i smelim i naglim harmonskim progresijama, a pojedini stavovi svedoče i o uticaju folklora.

Kao i Špeh, jedanaest godina mlađi Johan Nepomuk Humel bio je učenik Jozefa Hajdna. Iako će docije izgraditi karijeru pijaniste-virtuoza, jedno od njegovih prvih nameštenja bilo je upravo na Hajdnovu preporuku, kojeg je zamenio u službi mađarske aristokratske porodice Esterhazi, u istoimenom dvorcu. Upravo iz ovog perioda potiče njegova zbirka gudačkih kvarteta opus 30, komponovana oko 1804. godine, koja predstavlja originalan doprinos bečkoj školi gudačkog kvarteta, sa posebno razvijenim kontrapunktskim postupcima. Prvi kvartet iz ove zbirke, u Ce-duru, može se tumačiti i kao odgovor na nove domete žanra dostignute Betovenovim opusom 18.

Srđan Atanasovski