Zaboravljena operska libreta – Kineskinje

Sredinom 18. veka Gluk je izgradio zavinu karijeru putujućeg operskog kompozitora. Pišući u prestižnom stilu italijanske opere serije, dobijao je zavidne angažmane u Milanu, Veneciji, Napulju, Torinu, Pragu i Londonu. Međutim, ovaj vid karijere nosio je sa sobom i stalnu nesigurnost sa kojom se nisu suočavale Glukove kolege koje su radile kao dvorski kompozitori. Počev od 1752. Gluk je boravio u Beču, pokušavajući da osigura poziciju na carskom dvoru. Prvih nekoliko godina je radio u službi kneza Hildburghauzena, a događaj na kome su ga zapazili članovi carske porodice bila je višednevna proslava koju je knez 1754. godine priredio u Šloshofu, nadomak Beča. Glukova opera Kineskinje pisana je, pored drugih operskih dela, za ovu priliku, a pratila ju je zapažena dekoracija u kineskom stilu scenografa Đovanija Marije Kvalja. Zanimljivo je da je devetnaest godina ranije prva postavka ovog libreta, iz pera Antonija Kaldare, pisana upravo za amatersko izvođenje u kome su uloge tumačile Marija Terezija, tada prestolonaslednica, njena sestra i još jedna dvorska dama. Da je carska porodica je pozitivno primila Glukovo delo svedoči i činjenica da je nakon premijere kompozitor od cara Franca I, supruga carice Marije Terezije, dobio burmuticu sa stotinu zlatnih dukata, te da je opera uskoro izvedena i u bečkom dvorskom pozorištu, Burgteatru. Svojevrsnu zanimljivost predstavlja i činjenica da je sedam godina kasnije ova opera pronašla put i do dvora Katarine Velike u Sankt Petersburgu, i to zahvaljujući bečkom muzičaru Jozefu Štarceru, koji je poznavao premijernu produkciju, te je Glukovu partituru poneo sa sobom kada je prihvatio angažman u Rusiji.

Libreto za operu Kineskinje predstavlja jedini tekst sa komičnim elementima koji je napisao Pjetro Metastazio i deo je izraženog interesovanja za zemlje Orijenta tokom 18. veka, koje se manifestovalo pre svega na planu dekorativnih, likovnih i scenskih umetnosti, ali neretko i u arhitekturi, književnosti i muzici. Interesovanje za Kinu posebno je bilo podstaknuto sve intenzivnijom trgovinom predmetima za svakodnevnu upotrebu, pre svega onih od porcelana i lakiranog drveta, čijom tehnologijom izrade Evropljani još vek nisu bili ovladali. Pomodarstvo spram kineskih objekata i stila bilo je prisutno i u središtima evropske političke moći - na kraljevskim dvorovima - ali je čak i tu bilo prisutno nerazumevanje ili drastična neupućenost o ovoj dalekoj civilizaciji. Tako je, na primer, na dvoru Luja XIV u Versaju izgrađen „kineski Trijanon", palata obložena pločama od plavo-belog porcelana, koje su ubrzo propale, jer je vladalo pogrešno mišljenje da se porcelan u Kini koristi za izradu fasada. Kada su u pitanju scenske umetnosti, izmeštanje pozorišnih fabula u predeo Orijenta govorilo je vrlo malo o samoj Kini, ali je omogućavalo kritičku i ironijsku distancu prema fenomenima u samoj Evropi. Metastazijev libreto Kineskinje je tako satkan od ironičnog prikaza tri operska manira - tragičnog, pastoralnog i komičnog - koga demonstriraju tri sestre, Kineskinje, u navodnom pokušaju da u svojoj domovini podražavaju evropsku opersku tradiciju.

Autor emisije Srđan Atanasovski