Filozofija u delu Ive Andrića – govori Iva Draškić Vićanović

U fenomenološkom čitanju Andrićeve filozofski snažno intonirane pripovetke „Žena na kamenu", Iva Draškić Vićanović kao ključni motiv izdvaja suočavanje glavne junakinje sa strahom od propadanja, to jest od nadolazeće starosti. Strah se kroz značenjske slojeve Andrićeve proze pojavljuje kao „kristalizacioni centar" i ostaje „crvena nit" cele pripovetke.

Priča počinje junakinjinim uviđanjem da njeno telo stari i propada, što podstiče snažan doživljaj neumitnosti tog procesa. To je trenutak kada ljudsko biće prvi put, po logici vremenitosti, postaje svesno razilaženja psihe i soma, duše i tela, platonički rečeno „ostrige i njene školjke", različitosti njihovih principa i njihovog suštinskog, ontološkog sukoba - što je jedan od ključnih motiva Platonove i svake potonje neoplatoničke filozofije (Plotinove, renesansne, britanskog neoplatonizma 17. i 18. veka i tako dalje).

Andrić zaoštrava ovaj problem i time što je njegova junakinja lepotica, odnosno „bivša lepotica", čime se efekat propadanja drastično pojačava i razvija u platoničkom krešendu: propada ljudska telesnost, dimenzija ljudskog bića, ali propada i lepota. „Ništa ne propada brže od lepote", citira Marsilija Fićina Iva Draškić Vićanović i dodaje: „Muka ljudskog bića, žene, lepe žene, u trenutke kada jasno sagleda proces propadanja koji uzima maha je telesna opipljiva i jedina".

Kao kontrapunkt vodećem motivu propadanja telesnosti i lepote, Andrić skicira i scenu koja je bila odlučujuća za konstituisanje junakinjinog identiteta. To je scena njenog susreta sa starcem, koga je prizor njene lepote očarao. Kao značenjski „kristalizacioni centar" pripovetke pojavljuje se psihagoška moć vizuelne lepote, lepote kao sile koja dušu poziva i opčinjava, upućenost erosa na lepotu - što je ključni momenat Platonove eratologije. Efekat Andrićevog prelivanja značenja između literarno potpuno definisanih mesta i, ingardenovski rečeno, mesta neodređenosti je specifična dijalektika ipseiteta i alteriteta. Sopstvo, identitet junakinje, kao i svakog ljudskog bića, konstituiše se i na osnovu odraza u svesti drugih. Naime, drugost je nužna za konstituisanje sopstva, jer nas put ka zahvatanju sopstva vodi preko alteriteta. Dijalektika sopstva i drugosti je tako još jedan osobeno filozofski kvalitet ove Andrićeve proze, koji se pojavljuje kao izgradnja i rastakanje identiteta u (pro)hodu bivstvujućeg kroz vreme.

Urednica ciklusa Tanja Mijović.