Muzika protestantske crkve u 18. veku

Karl Fridrih Gesel rođen je 1724. godine u Libštatu, u kneževini Saksoniji, a sa dvadeset osam godina prihvatio je položaj muzičkog direktora u obližnjem gradu Citau, gde je ostao sve do svoje smrti 1793. Kneževina Saksonija odigrala je ključnu ulogu u zaštiti Martina Lutera i prvih teologa protestantizma, a njeni vladari postali su jedni od najvatrenijih zagovornika nove crkve. Sam grad Citau imao je bogatu tradiciju protestantske muzike zahvaljujući nizu viđenih kompozitora angažovanih u ovom gradu tokom 17. veka, poput Adama Krigera i Kristofa Demantiusa, koji su ujedno izgradili i snažan centar muzičke pedagogije. Citau je, međutim, gotovo uništen u Sedmogodišnjem ratu, 1757. godine, kada su razorene i velike Zilbermanove orgulje koje su služile na ponos gradu. Kao kapelnik crkava u Citau, Karl Fridrih Gesel imao je dužnost da komponuje cikluse liturgijskih kantata, te je njegov opus verovatno bio višestruko veći od tek pregršt sačuvanih dela - sedam moteta i deset kantata - koja se čuvaju u biblioteci u Drezdenu. Geselova kantata 'Nisu svi jevanđelju verni' pleni bogatstvom muzičkih ideja i svojim eklektičnim stilom ilustruje nove tendencije u žanru protestantske liturgijske kantate sredinom 18. veka. Pored efektne upotrebe horske deklamacije u unisonu i uspelih tonskih slikanja, treba istaći sopransku ariju koja pred izvođačicu postavlja visoke tehničke zahteve i po idiomu je bliska operi tog doba.

Jedan od najvažnijih umetničkih izraza reformisane crkve, u skladu sa duhom novih teoloških pogleda, bila je pasijska muzika, odnosno kompozicije koje su u fokus stavljale Hristove patnje na Golgoti, nudeći pritom teološke refleksije na ovaj događaj. Iako su u početku dominirale oratorijumske pasije pisane za bogosluženje u luteranskim crkvama, tokom 18. veka razvijen je i žanr pasijskog oratorijuma, koji, za razliku od prethodnog modela, nije koristio tekst jevanđelja već se bazirao isključivo na poetskim, neretko intimnim refleksijama na tematiku Hristovog stradanja. U ovom vidu pasijske muzike prepoznajemo popularnost nove poezije i estetike Empfindsamer stila, kao i uticaj galantnog muzičkog idioma, poteklog iz opere. Kao paradigmatičan može se navesti Pasijski oratorijum iz pera Johana Ernsta Baha, jednog od najmlađih kompozitora iz čuvene porodice i daljeg rođaka Johana Sebastijana Baha. Johan Ernst Bah radio je i kao crkveni muzičar u rodnom Ajzenahu, i kao dvorski muzičar na vojvodskom dvoru u Vajmaru, spajajući tako dve karijere koje su za njegove prethodnike po pravilu isključivale jedna drugu.

Srđan Atanasovski