„Vog“ o Hramu Svetog Save – istočnoevropska Sagrada Família

Plan za Hram predstavljen je 1893. godine, na mestu gde su spaljene mošti prvog srpskog arhiepiskopa. Rođen u kraljevskoj porodici krajem 12. veka, Rastko Nemanjić se odrekao krune još u mladosti zarad duhovnog života.

Pobegao je noću na Svetu Goru, gde je postao monah, dobio ime Sava i posvetio svoj život razvoju srpske crkve.

Postao je prvi srpski arhiepiskop, pa je zato logično da se Hram Svetog Save, nakon što su Turci, tokom srpskog ustanka 1594. godine, spalili njegove ostatke na beogradskom Vračaru, podigne na mestu gde je ostao njegov pepeo.

Gradnja Hrama počela je 1935. godine, 50 godina posle početka gradnje Sagrada familije (Sagrada Família), oko 2.000 kilometara zapadno od Beograda, a koja je bila znatno usporena zbog Španskog građanskog rata.

Kao i u Španiji, politika i rat usporiće gradnju Hrama. Drugi svetski rat doneo je bombardovanje Beograda, što nemačko što savezničko, a radovi su posle toga zamrli. Tokom rata, unutrašnjost su Nemci koristili u početku kao parking, a kasnije kao skladište.

Srbija je posle rata postala deo SFRJ, pa je i o mestu na Vračaru predviđenom za Hram odlučivala nova vlast.

„Posle rata, komunističke vlasti nisu želele da vrate plac srpskoj crkvi 40 godina. Iskorenjivali su pravoslavnu crkvu. Ipak, posle 40 godina, naš patrijarh je dobio dozvolu da nastavi gradnju. Morao je da pita 88 puta“, kaže Mladen, radnik u Hramu.

Radovi su konačno nastavljeni 1986. godine, posle pauze od 35 godina. Entuzijazam je bio na izuzetno visokom nivou. Zidovi su vrlo brzo dostigli planiranu visinu, a 4.000 tona teška kupola podignuta je na vrh sa unutrašnje strane u poduhvatu koji je trajao 40 dana.

Raspad Jugoslavije i ponovni prestanak radova 

SFRJ se raspala, 1991. godine gradnja je ponovo stala i narednih deset godina nije nastavljena.

„Mišljenje našeg patrijarha Pavla bilo je da je mnogo važnije pomoći ljudima. Imali smo mnogo izbeglica i mnogo ljudi kojima je trebalo pomoći. Zato je odlučio da se ponovo stane sa gradnjom, pa su radovi nastavljeni tek 2000. godine", objašnjava Mladen.

Danas se, u Beogradu, i dalje mogu videti ostaci ratnih devedesetih: na mnogim zgradama ostale su posledice NATO bombardovanja 1999. godine. Međutim, Hram Svetog Save, pošteđen većih oštećenja, bliže je završetku radova nego ikada ranije.

Od 2000. godine gradnja je nastavljena zahvaljujući donacijama konzorcijuma najvećih srpskih firmi, ali i manjom novčanom pomoći običnih ljudi.

Uprkos tome što je spoljašnjost građevine završena 2004. godine, ako zakoračite jedan korak u Hram otkrićete koliko još posla ostaje da se uradi. Unutrašnjost i dalje liči na betonsku halu, sa zidovima od cigala i stubovima.

Galerija u levom delu zdanja služi kao kapela, u kojoj kombinacija trenutne i stalne ikonografije ukrašava prostor. 

Ipak, u dnu besprekornog mermernog stepeništa leži zadivljujuća podzemna kripta. Ogromna prostorija sija od kitnjastih zlatnih lustera, staklenih mozaika od murano stakla zapanjujućih fresaka.

Nije potrebna Gaudijeva bujna mašta da biste mogli da zamislite kako će Hram Svetog Save izgledati nakon završetka. Planirano je da unutrašnjost bude ispunjena kombinacijom mozaika, fresaka i reljefima u kamenu. Očekuje se da će timu od 90 umetnika biti potrebno osam godina da završe mozaik površine 17.000 kvadratnih metara.

Priča o Savinom životu dobro je poznata u srpskom narodu.

„Ko bi odlučio da se odrekne prava na vlast i izabere život molitve i službe. Za srpski narod, on je zaista najveći. Nije tražio da to bude, ali Božji plan je bio drugačiji“, kaže Mladen.

Priča o Hramu Svetog Save, posle više od veka, privodi se kraju. Podseća na srpsku bajku, zaključak je teksta u Vogu.