Kornelije Stanković – začetnik nacionalnog pravca u srpskoj muzici

Kao veliki zagovornik ideje da umetničko stvaralaštvo treba da bude zasnovano na temeljima narodne umetnosti, Stanković je višestruko delovao i postao začetnik nacionalnog pravca u srpskoj muzici.    

Rođen je 18. avgusta 1831. u Tabanu, srpskom delu Budima. Osnovnu školu i gimnaziju pohađao je u Aradu, Segedinu i Pešti. Pokazujući izrazitu sklonost ka muzici, u Pešti je – kao gimnazijalac – uz ostale školske predmete učio violinu i klavir.

Zahvaljujući materijalnoj pomoći svog mecene i porodičnog prijatelja, veleposednika Pavla Riđičkog od Skribešća, Stanković odlazi 1850. godine na muzičke studije u Beč. Na bečkom Konzervatorijumu sticao je muzička znanja kod tada veoma cenjenog teoretičara Simona Sehtera i kod pijaniste Rudolfa Vilmersa. U prestonici austrijske carevine formiraju se Stankovićevi prvi nazori o muzici, ali nastaju i njegova prva dela.

Međutim, atmosfera u krugovima sveslovenski orijentisane kulturne elite u Beču, gde su se tada nalazili i Vuk Karadžić, Jovan Subotić, Branko Radičević i mnogi drugi srpski intelektualci, probudila je u mladom Stankoviću interesovanje za nacionalne vrednosti. Stoga su već sledeće njegove kompozicije – dve liturgije izvedene 1851. i 1852. godine – u izvesnoj meri prožete nacionalnim duhom. Na podstrek ruskog prote Mihaila Rajevskog, sveštenika pri ruskom carskom poslanstvu u Beču, i uz podršku srpskog patrijarha Josifa Rajačića, Stanković je sa tim ciljem došao u Sremske Karlovce 1855. godine.

U naredne dve godine posvetio se beleženju tradicionalnih srpskih crkvenih napeva, koji su poznati pod pojmom „karlovačko pojanje“. Ove napeve, koji su do tada živeli isključivo u usmenom predanju, Stanković je prvi notama zabeležio.

Delatnost Kornelija Stankovića zauzima posebno mesto u istoriji srpske muzike, pre svega zbog toga što je Stanković svom poslu pristupio sa temeljnijim stručnim obrazovanjem nego njegovi prethodnici i što je naročitu pažnju posvetio narodnom – svetovnom i duhovnom – muzičkom stvaralaštvu. Stanković je, naime, prvi muzičar koji je ozbiljnije pristupio zapisivanju narodnih melodija, pa je zbog toga često upoređivan sa Vukom Karadžićem. Međutim, Stankovićev rad je melografski i stvaralački u isto vreme, jer je sakupljene melodije podvrgavao sopstvenoj obradi. To je bio naročito nov pristup kad su u pitanju napevi srpskog pojanja. Jer, dotadašnja crkveno-pojačka praksa uglavnom je bila ograničena na jednoglasno i unisono pevanje, dok je Stanković zabeležene napeve obradio za mešoviti hor.

Kornelije Stanković je još za života bio poštovan i slavljen i već tada ubrojen među najznačajnije ličnosti srpske kulturne istorije. Za izuzetne zasluge u oblastima kojima se bavio ruski car ga je odlikovao Ordenom Sv. Stanislava. Brojne značajne institucije, poput Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva ili bečkog Muzičkog društva, imenovale su ga svojim počasnim članom.

Stankovićevo delo davno je preraslo vremenske okvire u kojima je nastalo, stekavši značaj ogromnog stvaralačkog podstreka brojnim generacijama srpskih muzičkih pregalaca.