El Sid – španski Marko Kraljević

U to doba, hrišćane na Iberijskom poluostrvu ponesoše priče o Prvom krstaškom pohodu, te i oni rasparčavaše Umadijski kalifat na sitne kneževine ne bi li se njihovi vladari dokazivali ko je bolji. Grabili su iz „budžeta" neštedimice, želeći da na svoje dvorove dovedu kako ugledne naučnike i umetnike, tako i ratnike plaćenike, muslimane i hrišćane. Pritom nisu propuštali priliku da prisvoje zemlje kojima su „pomagali", naravno.

Elem, kao odani podanik vladara Kastilje Sanča Drugog, naš Rodrigo hrabro predvođaše osvajanja pokrajina Leona, Galicije i Tore. Kada tokom opsade Samore 1072. godine bi ubijen Sančo, Rodrigo s podozrenjem posmatraše naslednika, brata mu Alfonsa Četvrtog, držeći ga za učesnika tog zločinačkog poduhvata. Lukavi brat, svestan da mora pridobiti naklonost ovog delije, oženi ga kćerkom grofa od Ovijeda, lepom Himenom.

Međutim - nevolje u raju: nakon jednog vojnog izaslanstva (dobro, ubiranja harača od mavarskog kralja Sevilje Almutamisa) pakosni protivnički „lobi" na dvoru Alfonsa optuži Rodriga za prisvajanje dela plena, što ovaj iskoristi da ga brže-bolje protera iz Kastilje 1081. godine. Da ne bi traćio strateške atribute, Rodrigo se preporuči mavarskom kralju Saragose Almutaminu, satrvši vojske vladara Aragona, Barselone i Valensije.

Želeći da ispravi grešku, Alfonso Četvrti ga moli da preuzme barjak u združenoj operaciji (u to vreme labavih i kratkovekih savezništava) Badahosa, Andaluzije, Malage, Tortose i Sevilje protiv Leona, Aragona i Kastilje. Sada već iskusni Rodrigo, mudro je pustio obe vojske da se tuku bez njega do iscrpljenja, te je s lakoćom porazio prvo barselonskog grofa Berengera Ramona Drugog (za čijeg je sestrića, po dobrim srednjovekovnim običajima, oženio kćer Mariju), a zatim mirno ušetao u Barselonu, gde je sa ženom stolovao do 1099. godine.

Premda je okončanje ovozemaljskog boravka Rodriga Dijaza de Vivara prilično prizemno i trivijalno - naime, skapao je od gladi zajedno sa svojim sugrađanima, nakon višegodišnje opsade Mavara - od tog trenutka počinje legenda koja se proteže sve do današnjeg vremena.

Verna Himena, supruga „El Sida", ili (od milošte) „El mio Sida" (od sidi, ili said - na mavarskom gospodar), takođe i „El Kampeadora" (campi doctor, na latinskom gospodar bojnog polja) - vezuje ga, dakle, mrtvog za konja i šalje nazad na bojno polje. Taj prizor ne samo da je motivisao borce u odlučujućoj bici za Valensiju već su Mavari, poverovavši da je Sid vaskrsao, navrat-nanos jurcali u odstupnici ka svojim lađama.

Predanje o mrtvom junaku koji rasteruje dušmane vekovima je hranilo pokolenja Španaca u borbi protiv islama. Veliki španski spev Pesma o Sidu (El cantar de mio Cid) zabeležen je nekoliko decenija nakon smrti protagoniste, i on je u nastupajućim vekovima inspirisao umetnike, osobito u formi hronike i romansera. Prvobitno kao epopeje, a kasnije uzimajući sve više umetničke slobode, autori su izmaštavali detalje iz Sidove mladosti, emocija prema Himeni, sve do arogancije sa kojom je krenuo u invaziju Francuske (!?), u eposu Mocedades de Rodrigo, na primer.

Šta je bilo posle

El Sid je, osim vernog kljuseta Babijeka (ne znamo da li je i on na ravne časti dobijao sledovanje tekućine od svog gospodara) imao i ne jedan, nego dva mača, koje je čak i krstio - Koladom i Tizonom. Skovani su u Kordobi od damaskog čelika (još od starog Rima smatranog najkvalitetnijim), a prisvojeni su od kralja Maroka. Koliko je simbolično značajno biti im u posedu, svedoči činjenica da je jedan od njih - Tizonu - 2007. godine (na 800-godišnjicu nastanka Pesme o Sidu) od Vojnog muzeja u Toledu, posle žestoke borbe (ne na bojnom polju, bogu hvala!) otkupila Autonomna zajednica Kastilje i Leona za celih 1,6 miliona evra.

Budući da su kćeri El Sida udate u kraljevske porodice (Marija za barselonskog Ramona Drugog, a Hristina za Ramira, unuka kralja od Navare), mnogi današnji evropski vladari (uključujući i kralja Španije, dabome) vuku poreklo od njegovog unuka, kralja Garsije Ramireza od Navare.

Izvan granica Španije, Sid je inspirisao Francuze: Pjera Korneja za tragediju, a Žila Masnea za operu. Od nekoliko ekranizacija najuspešnija je ona koju je režirao Entoni Man 1961. godine, sa zvezdama Čarltonom Hestonom, Sofijom Loren i Rafom Valoneom. Ovaj spektakl je Martin Skorseze nazvao „jednim od najboljih epskih filmova svih vremena".