Uticaj klimatskih promena na podzemne vode

Studija uticaja klimatskih promena na podzemne vode na području Posavine u Republici Srbiji pokrenuta je 2016. godine sa ciljem da se prikupe podaci o podzemnim vodama i da se sagleda uticaj klimatskih promena na podzemne vode kroz duži vremenski period.

„Klimatske promene na području cele Evrope, samim tim i Republike Srbije, u poslednjih 10-15 godina izazivaju velike društvene i privredne promene koje značajno utiču na život stanovništva. Na području Srbije se poslednjih godina javljaju učestale suše, ali i poplave, posebno na manjim i srednjim vodotocima", kaže mr Milan Tomić iz Geološkog zavoda Srbije.
Dodaje da su ova istraživanja veoma bitna i iz aspekta poljoprivrede, pošto je to teritorija na kojoj se isključivo uzgajaju poljoprivredni usevi i na kojoj se bavi voćarstvom, a vode prve izdani su glavni snabdevači biljaka vodom.

Uticaj klimatskih promena i površinskih voda na režim i rezerve podzemnih voda

Podzemne vode direktno su izložene uticaju klimatskih promena usled povezanosti sa površinskim vodama, ali i indirektno, prilikom procesa prihranjivanja izdani.

„Pre svega, režim podzemnih voda u priobalnom pojasu neposredno je vezan sa nivoom površinskih voda (reke Sava i Bosut). Kod visokih vodostaja usled međusobne hidrauličke veze, podzemne vode se hrane površinskim vodama. Kod niskih vodostaja podzemne vode hrane površinske tokove", nastavlja mr Tomić.

Rezultati analiza geobotaničkih odlika terena ‒ potreba za navodnjavanjem i odvodnjavanjem

U studiji se dalje kaže da u poljoprivrednoj proizvodnji podzemne vode, kao i klimatske karakteristike, imaju veoma značajnu ulogu. Na istraženom području (Mačva i Srem) događa se da veliki delovi terena u toku godine budu prekriveni vodom. Površinski oticaj je slabo izražen zbog malog pada terena. Skup više faktora dovodi do zabarivanja velikog kompleksa poljoprivrednog zemljišta. Vode prve izdani imaju veliki značaj za dominantne kulture koje se uzgajaju na ovom prostoru (kukuruz, pšenica i suncokret). Isti nivo podzemnih voda u određenim uslovima može da predstavlja dovoljnu količinu vode za ishranu biljaka, a u drugim uslovima da izazove truljenje biljaka ili umanjenje prinosa.

Rezultati analiza nivoa podzemnih voda

Prihranjivanje podzemnih voda, kao proces, direktno je uslovljeno klimatskim promenama, jer se nalazi u direktnoj vezi s padavinama. Povećavanjem padavina, povećava se i prihranjivanje, dok smanjenjem padavina dolazi do deficita podzemnih voda ukoliko se prihranjivanje vrši preko atmosferskih padavina. Na klimatske promene „najosetljivije" su podzemne vode koje najkraći vremenski rok provedu u okviru izdani ili imaju najkraći put od infiltracije do pražnjenja.

Fizičko-hemijski sastav podzemnih voda sa prostora istraživanja

Sastav atmosferskih padavina i procesi rastvaranja stenskih masa direktno određuju hemijski sastav podzemnih voda u zonama gde je količina izlučenih padavina veća od vrednosti isparavanja. U uslovima gde je zastupljena suva klima, intenzivni proces isparavanja dovodi do povećanja mineralizacije podzemnih voda. S promenom mineralizacije menja se i hemijski sastav podzemnih voda.

Režim voda Posavine

„Uporednom analizom sume godišnjih padavina, vodostaja reke Save i promene nivoa podzemnih voda, evidentirana je njihova međusobna zavisnost. To znači da vrednosti sume padavina kao i vodostaja direktno (neposredno) uslovljavaju nivo podzemne vode. Povišenje ili sniženje sume padavina i vodostaja neposredno dovodi do promene nivoa podzemnih voda prve izdani. Neposredna korelaciona veza padavina, vodostaja i podzemnih voda najizraženija je kod njihovih ekstremnih vrednosti (maksimuma i minimuma). Odnosno, padavine diktiraju proticaj Save, a oni zajedno uslovljavaju nivo podzemne vode", ističe mr Tomić.

Površinske i podzemne vode često su posmatrane kao odvojeni sistemi, jer je njihova integracija, kao i simulacija promena u okviru zajedničkog sistema, jako kompleksna. Oba sistema bi trebalo da se posmatraju kao jedan, zato što interakcija između prihranjivanja i pražnjenja izdani podzemnih voda predstavlja suštinu hidrološkog ciklusa. Studiju je vodio stručni tim Geološkog zavoda Srbije, a značaj ovih istraživanja ogleda se i u saradnji sa drugim geološkim zavodima iz Evrope kroz projekte GeoERA u okviru Horizonta 2020. U projekte GeoERA uključeno je više od 40 geoloških zavoda iz cele Evrope.