Muzika građanske Srbije 18. veka

Tako je, ponovnom seobom naroda na sever u Ugarsku i Austriju, srpska kultura iznova našla svoje utočište u Beču, Pešti, Sentandreji, Aradu, Segedinu i drugim gradovima na teritoriji Habzburške monarhije. Međutim, posle sloma Bahovog apsolutizma, tj. od šezdesetih godina 19. veka, ona se postepeno vraća pod svoje izvorno etničko okrilje ‒ u Vojvodinu i Srbiju.

Dok je život u otadžbini još prožet odjecima ustaničkih zbivanja, u Beču se štampaju prve srpske narodne pesme, zabeležene savremenom muzičkom notacijom. Objavio ih je Vuk Karadžić u svojoj drugoj knjizi srpskih narodnih pesama, 1815. godine. Šest publikovanih narodnih melodija zapisao je i harmonizovao poljski muzičar Franćišek Mirecki, najverovatnije po pevanju Vukove rođake Savke Živković, kod koje je Vuk u to vreme u Beču stanovao.

Verno zabeležene ‒ kako pokazuje poređenje sa kasnije nastalim zapisima istih pesama ‒ a obrađene za klavir bez upisanog teksta u klavirsku deonicu, ove tvorevine nesumnjivo imaju, kako svoju naučno-istorijsku tako i određenu umetničku vrednost.

Među prvim sakupljačima srpskog folklornog muzičkog blaga bilo je i dosta stranaca, posebno čeških muzičara, koji su u 19. veku imali veoma važnu ulogu u muzičkom životu Srbije, razvijajući razgranatu izvođačku, organizatorsku, pedagošku i publicističku delatnost. Međutim, Vukovim stopama najpre je pošao Karlovčanin Emanuil Kolarović, koji je prikupio oko 100 narodnih pesama. Deset pesama je objavljeno u Serbskoj letopisi, odnosno Letopisu Matice srpske 1828. godine, a ostalih 90, koje bi danas bile dragocene za ustanovljenje starine pojedinih napeva i njihovih promena tokom vremena, nisu, nažalost, ni objavljene niti sačuvane.

Od sredine 19. veka štampa se veliki broj zbornika narodnih pesama raznih autora. Među njima su i Alojz Kalauz, Aleksandar Nikolić, Vojteh Hlavač, kao i najznačajniji među zapisivačima, Kornelije Stanković. Narodne pesme su najčešće publikovane u vidu obrada za glas i klavir, ali su veoma popularni bili aranžmani za druge ansamble, posebno obrade za klavir i za hor. U to vreme javljaju se i prvi značajniji prilozi proučavanju muzičkog folklora, potekli od Ludviga Kube i Franje Kuhača, najistaknutijih etnomuzikologa toga doba na južnoslovenskom prostoru.

Prve objavljene narodne melodije svojevrsni su vesnici srpske muzičke kulture u 19. veku. Međutim, intenzivniji muzički život u Srbiji započinje tek posle Drugog ustanka, u vreme prve vladavine kneza Miloša Obrenovića. Kao vladar sa neograničenom vlašću, knez Miloš je diktirao smernice razvoja, ne samo političkog već i kulturnog života Srbije toga doba. Težilo se prvenstveno ka tome da se „uhvati korak" sa aktuelnim evropskim kulturnim strujanjima i ka uključivanju u umetničke tokove epohe romantizma.