Muzički salon Anke Obrenović

Privilegiju da stiču osnove pijanstičkog umeća imale su najpre mlađe pripadnice vladarske dinastije Obrenovića, dakle predstavnice tek formirane dvorske elite. Prvi klavir u Beogradu pojavio se 1824. godine. Bio je smešten na dvor kneza Miloša Obrenovića, odnosno u kuću kneževog ličnog lekara dr Vita Romite, u kojoj je kneževa ćerka Jelisaveta sticala osnovno opšte i muzičko obrazovanje. Godine 1829. klavir stiže i u Šabac, u dom kneževog brata Jevrema Obrenovića, a naručen je za Jevremovu kćerku Anku, koju je podučavao nastavnik muzike iz Austrije.

Haim Davičo, izveštač lista „Istok", 25. novembra davne 1879. godine napisao je nekoliko rečenica o nastupu jedne od njih, a one predstavljaju odraz duha tadašnjeg doba, ali i potreba. Davičo piše: „O kad bi kojom srećom mogli takvim ženama poveriti vaspitanje našeg ženskog podmlatka, kad bi se naše srpkinje ugledale na svetao život ove skromne veštakinje...koliko bismo mi divnih matera, a Srbija dičnih sinova imala!" Oduševljenje Haima Daviča, međutim, nisu svi delili. Bilo je to vreme koje je nosilo jedno sasvim drugo shvatanje, a pojavljivanje žena u javnosti, klicanje i aplauzi, koji su pratili izvođače, nije nailazilo na odobravanje šire javnosti.

Kada je reč o kompozitorima, treba imati na umu da je 19. vek bio doba kada su se u srpskoj muzičkoj istoriji tek pojavili prvi muškarci - obrazovani kompozitori, a paralelno sa njima, hvatajući se u koštac sa vremenom, pojavile su se i žene kompozitori, pre svega kao izvođači, a onda i kao samostalni autori.

Podatke o njima danas teško možemo da pronađemo. Ne pominju ih enciklopedije, tek pojedine stručne publikacije pojedinačnih autora koji su, tragajući za svojim temama, na svetlost dana izneli i umetnost prvih žena kompozitora kod nas. Ostajući u senci svojih muških kolega, one su delovale povučeno, a tek poneke partiture njihovih ostvarenja ostale su do danas sačuvane.

Delovanje kompozitorke Marije Luize Tajčević do danas ostalo gotovo nepoznato. O njenom postojanju govore samo sačuvane note, koje otkrivaju autorku tipično romantičarske prirode, autorku koja je, poput svojih muških kolega, uporište tražila u narodnoj umetnosti, poput kompozitora evropskih nacionalnih škola 19. veka.

Ako se zna da je doba srpskog muzičkog romantizma već bio period koji je, u izvođačkom smislu, beogradskoj publici predstavio eminentne stranice evropske klavirske literaure, onda nije neobično što su se umetnice, poput Marije Luize Tajčević, okušavale i kao kompozitori.

Među kompozitorkama 19. veka značajno mesto zauzima i Mileva Konstantinović, čija su nam dela i danas dostupna. Bila je žena Aleksandra Konstantinovića, te snaja Anke Obrenović Konstantinović, ćerke Jevrema Obrenovića.

Bez pretenzije da njeno delo bude 'veliko', kompozicije ove autorke otkrivaju nam i dobrog poznavaoca sviranja na klaviru, što je i bila uobičajena praksa toga doba. Žene-kompozitore publika je prvo upoznavala kao dobre izvođače, a u potrazi za dubljim konaktom sa umetnošću, one su svoje izvođačke afinitete pretvorile i u kreativne, i, inspirišući se sopstvenom kulturnom baštinom, stvarale dela manjih formi, koje su i same svirale na koncertima.

Interesantan je podatak da je sav prihod od prodaje štampanog notnog materijala dela Mileve Konstantinović uvek išao u dobrotvorne svrhe - tako je, na primer, novac od prodatih partitura valcera Drina bio namenjen fondu društva Sveti Sava, a materijalna sredstva od gavote Zagorkinja posvetila je „srpskoj omladini".

Jedna od najinteresantnijih ženskih ličnosti srpske muzičke istorije 19. veka bila je Jovanka Stojković, pijanistkinja, učenica Drajšoka, umetnika koga su mnogi poredili poredili sa Listom, a takođe bila je i učenica samog Franca Lista. Bila je izuzetno talentovana.
Beogradska štampa je prvi put pominje 1872. godine i piše da se pojavila „kao jedan slavuj, kakvoga još do sada ne odnihaše naše mlade i krvave gore". Gde god bi se pojavila bila je slavljena i hvaljena. Njena umetnost, koja je u Beogradu do tada bila nepoznata izazvala je veliku pažnju. Jedan novinar toga doba rekao je da u „lepoj tvornici njenih čistih heruvimskih misli, njenom bledom čelu, boravi zbilja - đenije".

Kulturna elita Beograda toga doba bila je oduševljena mladom umetnicom. No, ali ne samo Beograda. Svirala je u Rijeci, Zagrebu, Novom Sadu, Zemunu, Pančevu, Vršcu, Bečkereku (sadašnjem Zrenjaninu), Somboru, Subotici - i gde god bi se pojavila dočekivali su je i ispraćali sa oduševljenjem i ponosom. Te emocije možda najbolje opisuju reči još jednog predstavnika štampe, koji je zabeležio: „Ona nas je bogatstvom i velikim obimom svoga dara, čistom, skladnom lepotom svoje biserne veštine, pri svoj našoj nespretnosti, zanela, i s blaziranih nam usana otrgla naivno oduševljenje i divljenje detetu, pri pogledu divnih, ali nepojmljivih prirodnih pojava"...

Pored brojnih koncerata i putovanja, Jovanka Stojković se istovremeno bavila i pedagogijom ali, po ugledu na svoje učitelje, Drajšoka i Lista, bavila se i kompozicijom. Delovanje ove autorke inspirisalo je i kompozitore 20. veka. Kao trag ostala je jedna kompozicija našeg savremenika, akademika Dejana Despića koji je Jovanki Stojković posvetio jednu svoju kompoziciju nazivajući je jednostavno - Pohvala Jovanki Stojković. Tako joj je i on, poput Jovana Subotića i Laze Kostića, svojim umetničkim jezikom - muzikom - na dar ostavio svojevrsni stvaralački poklon.

Bila je to prva generacija žena kompozitora u Srpskoj muzici. Dugo zatim biti žena i biti kompozitor nije bilo aktuelno. tek 30. godina 20 veka na srpsku umetničku scenu stupa nova generacija kompozitorki, koju je predvodila Ljubica Marić.