O obnovljivim izvorima energije i knjigama ugroženih vrsta

Skup je otvorio direktor Zavoda za zaštitu prirode Srbije mr Aleksandar Dragišić, istakavši da je u 2018. godini Zavod bio posvećen istraživanjima u cilju zaštite biodiverziteta i geodiverziteta, kao i stručnim nadzorima i ostalim poslovima usmerenim na očuvanje i povećanje zaštićenih prostora Srbije.

„Do kraja godine biće završeno osam studija zaštite prirode za nova područja i za reviziju područja koja imaju status zaštite, kao što su Cer, Ovčarsko-kablarska klisura, Uvac, i Rajac". Od pokrenutih brojnih istraživanja Dragišić je izdvojio reviziju parkova prirode „Stara planina" i „Golija".

Direktor Zavoda je rekao da je ove godine završena Crvena knjiga pravokrilaca Srbije, koja je predstavljena na skupu i da će do kraja godine biti objavljena i dugo očekivana „Crvena knjiga ptica Srbije".

„Crvene knjige nam daju pouzdane informacije o lokalitetima staništa retkih i ugroženih vrsta, podatke o brojnosti populacija, stepenu ugroženosti i faktorima ugrožavanja. Takva izdanja predstavljaju i dobru osnovu za utvrđivanje mera zaštite, i određivanje područja u okviru kojih je potrebno očuvati i unaprediti njihova staništa i populacije samih vrsta", rekao je Dragišić.

Dodao je da izrada rešenja o uslovima zaštite prirode i mišljenja predstavlja jedan od zahtevnih i obimnih redovnih poslova Zavoda, koji angažuje sva svoja odeljenja u punom kapacitetu. „Obradi se oko 3.000 zahteva godišnje. Od tog broja, 147 se odnosi na izdavanje uslova zaštite prirode za izradu tehničke dokumentacije i izgradnju hidroenergetskih objekata, kao i na zahteve za dostavljanje i informacija od javnog značaja o radu Zavoda po ovim predmetima. Takođe, stručni saradnici Zavoda učestvuju u međusektorskoj Radnoj grupi pri Ministarstvu energetike u cilju izrade predloga novog katastra malih hidroelektrana", objasnio je Dragišić.

V. D. direktora Pokrajinskog zavoda iz Novog Sada Marina Tomić istakla je da su teme Skupa oblasti koje zahtevaju partnersko delovanje. Kolegama iz Beograda uručila je monografiju „Rezervat biosfere Bačko Podunavlje" objavljenu u izdanju Pokrajinskog zavoda i Pokrajinskog sekretarijata za zaštitu prirode.

Iz sistema obnovljivih izvora 27 odsto proizvodnje struje

Prvu tematsku prezentaciju u vezi sa trenutnim stanjem prirode u našoj zemlji u odnosu na uspostavljanje sistema malih hidroelektrana, solarne i geotermalne energije, održao je mr Saša Branković, ihtiolog u Zavodu za zaštitu prirode Srbije. Branković je naglasio da je pokretanje izgradnje malih hidroelektrana u vezi sa direktivom Evropske unije o energetskoj efikasnosti, po kojoj Srbija treba da obezbedi 27 odsto proizvodnje struje iz sistema obnovljivih izvora. Naglasio je da njihovo uspostavljanje mora biti usaglašeno sa Bonskom konvencijom (Konvencija o zaštiti migratornih vrsta divljih životinja), Bernskom konvencijom (Konvencija o zaštiti životinja), Ekološkom mrežom i uključivanjem u mrežu zaštićenih područja Natura 2000.

Branković je naveo faktore koji utiču na narušavanje prirode tokom uspostavljanja malih hidroelektrana, a među njima su: slabo kontrolisanje načina njihove izgradnje, dugo trajanje izgradnje i neproveravanje da li su ispunjeni uslovi zaštite prirode. Ukazao je na to da duži period izgradnje malih hidroelektrana utiče na zamućenost vode, što dalje može ugroziti pojedine vrste riba, dok izgradnja pristupnih puteva i elektrovoda za priključenje na elektromrežu može ugroziti okolne livadske i šumske ekosisteme.

Na prezentaciji je istaknuto da problemi nastaju i zato što se ne poštuju uslovi zaštite prirode i ne uspostavljaju funkcionalne riblje staze. Gradi se bez dobijenih uslova zaštite prirode, što dovodi do izgradnje previše malih hidroelektrana na jednoj reci, kao što je slučaj sa Jošaničkom rekom. Problem je i nepostojanje proračuna, tj. istraživanja u vezi sa visinom podzemnih voda u nizvodnom toku od planirane male hidroelektrane.

Branković je predstavio i pozitivne primere u izgradnji malih hidroelektrana koje su bazirane na sistemu nekadašnjih vodenica kod nas, i primere iz Slovačke sa dobro napravljenim ribljim stazama.

Uticaj solarnih panela i vetroparkova na životnu sredinu

U Srbiji se tek uspostavljaju solarni parkovi i geotermalne energije tek počinju da se koriste, ali i oni mogu negativno uticati na prirodu. Na primer, kako je istakao Branković, solarni paneli štete mikroprostoru livada na kojima se postavljaju, tako da se u izboru lokacije mora voditi računa o tome. U Srbiji zasad postoji samo jedan solarni park i nalazi se u Zaovinama.

O izgradnji vetroparkova govorio je mr Nikola Stojnić, ornitolog u Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode. Stojnić je naveo da je u početnom stadijumu njihove izgradnje bilo dosta grešaka, od kojih najviše stradaju ptice i slepi miševi. Kao primer, prikazan je uticaj vetroparka Altaman u Americi, od koga godišnje strada više od 4.700 ptica, od toga 1.300 ptica grabljivica, među kojima i 70 retkih i ugroženih surih orlova. Negativan primer je i vetropark postavljen na Gibraltaru, koji je migratorni put ptica.

Inicijative za izgradnju vetroparkova kod nas su pokrenute 2008. godine. Kako bi se predupredila negativna iskustva drugih zemalja, Zakonom o zaštiti prirode propisano je da se lokacije za vetroparkove utvrde tako da se izbegnu važna staništa i migratorni putevi ptica i slepih miševa.

Prvi veći vetroparkovi u Vojvodini su vetropark Alibunar, koji je u završnoj fazi izgradnje, Čibuk i Kovačica, rekao je Stojnić. U cilju adekvatnog izbora lokacija vetroparkova u Vojvodini, preklopljene su karte Ekološke mreže, zaštićenih područja i područja od svetskog značaja za ptice. Tako je izrađena je karta u kojoj su naznačena mesta gde se vetroparkovi nikako ne mogu graditi, gde se uslovno mogu graditi, i gde gradnja nije problem, istakao je Stojnić.

Dobri primeri iz prakse

Pozitivne primere iz prakse, uz učešće i dobit lokalnih zajednica u zaštićenim područjima od obnovljivih izvora energije, predstavio je dr Slobodan Puzović, pomoćnik direktora u Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode (u prezentaciji „Korišćenje biomase u zaštićenim područjima kroz revitalizaciju i održavanje staništa"). Puzović je predstavio primere iz Specijalnog rezervata prirode „Obedska bara", gde je ostvaren program povratka crnog ibisa, i Specijalnog rezervata „Deliblatska peščara" u kome su čišćena travnata staništa i gde je lokalnom stanovništvu omogućeno da koristi glog za proizvodnju peleta.

Tradicionalno upravljanje zaštićenim područjima u kome je jedina funkcija zaštita, odavno je prevaziđeno. Danas upravljanje podrazumeva zaštitu koja usaglašava mere konzervacije i razvojne aktivnosti. Očuvanje prirode i omogućavanje boljeg korišćenja različitih izvora obnovljive energije ‒ bitni su uslovi partnerstva i uspostavljanja efikasnog sistema delovanja svih relevantnih subjekata u ovoj oblasti, glavni je zaključak učesnika Skupa.

Priredila Maja Stojanović