Pseudobodlerijanstvo u srpskoj poeziji prve decenije 20. veka

Ova degradacija Bodlera na temu užasa i rugobe (šta tek reći za sličan uticaj A. Remboa ili P. Valerija) koji ne stižu ni do kakvog višeg, objedinjavajućeg smisla (najvidnija kod Sime Pandurovića, pesnika „Posmrtnih počasti"), jeste degradacija na liniji mladog individualizma koji otvara sudbinu usamljenih pojedinačnosti između kojih nema nikakvog dodira, koje žive kao monade zatvorene u sebi, u apsolutnoj samoći izolovanih činjenica, ali koji je i delo ovog traženja apsolutne smrti.

Nepokret je ovde i taj nepokret od konačne smrti, a očajanje je (ako već nije to pre svega) za smrću koja, u svojoj apsolutnosti, ostaje ‒ kao svaka apsolutna činjenica - neuhvatljiva.

Zato kod Pandurovića, kroz koga individualizam traži sebe tražeći pojedinačnu smrt (a produžavajući, ovako, i racionalizam plemensko-patrijarhalne civilizacije u agoniji), nema ni stvarnog opštenja sa „mrtvom dragom". Bodlerovo uzvišeno-neposredno „ti" iz Une charogne nužno se preobražava u bezodnosno „ona" pesme „Mrtvi plamenovi" i nema ni pokreta. Pandurović koji rimuje smerno-verno, i koji vidi sebe kako, u stavu „ojađene" rodbine, u crnini, stoji nad grobom voljenog bića, jeste skroz nepokretan, a njegovi stihovi lišeni pokreta: tamo gde je kod Bodlera correspodence, pokret (jer je tamo prevazilaženje činjenica, les charmes de l´horreur, pokret u tom prevazilaženju koje je nezavršivo), kod Pandurovića je nepokret:

1) nepokret ove smerno-verne, još patrijarhalizma neoslobođene duše, lišene svakog iskustva ovakvog, bodlerovskog, opštenja, čak samom svojom prirodom protivne tom iskustvu (a priroda joj je u pobusanom ponedeoniku: grob se ne dira, čak ni korov na njemu ne uređuje, osim na pobusani ponedeonik: mrtve treba prepustiti nepokretu);

2) kao nepokret ovoga brutalno-prizemnog duha s radoznalošću jednog nedomašenog filozofa vernog jedino svojoj večno-činjeničnoj istini (i koga je, u seminaru dr Branislava Petronijevića, tvorca najvećeg srpskog metafizičkog sistema, najdublje impresionirala ta volja formalne logike, savršeno nezavisne od ma kakvog sadržaja mišljenja).

Telo ovde ne uskrsava, kao što ni smrt ne uspeva da se dodirne užasavanjem, gađenjem od nje. Te tako, ovaj Pandurović veruje da je smrt, kao vrhovna činjenica, vrhovni mir, onaj koji poziva u još dublji nepokret.
Pandurović već sve završava, jer se tu sa smrću, u ovom primitivnom empirizmu u kome se sve već završilo, pa opštenja nema, a još manje kakvog preobražaja, i Bodlerovo „ti" pretvara u van-odnodno, gluvo i slepo „ona" neučestvujućeg, dalekog, neprobuđenog i prokletog trećeg lica:

Ona, besumnje, leži ovde smerno,
U uskom grobu, istrulela lica;
Ona i ne zna da dolazim verno
Dragani svojoj uz pevanje tica.

Smernost je ovde izraz vernosti činjenicama, koja vernost je nevernost ljubavi. Banalan po sebi, duh palanke ne priznaje banalnost; za sebe on nije banalan onako kako uistinu jeste. Mrtva draga, kao zla kob nevine ljubavi, česti je motiv ovog duha.

Govor banalnosti (Pandurović će reći tu negde čuveni svoj stih ogorčenja: „samo ne ovo, samo ne banalnost"), jeste govor ovog pojedinca koji se odvaja od sveta kao jednog tuđeg reda u sebi samom, dakle kao jednog tuđeg reda sopstvene tuđe svesti, a ovo nemirenje, opet, izraz njegove nemoći za stvaranje svog reda kao svog sveta svoje svesti; pojedinačnost, koja se kao konkretno-istorijska pojava uvek javlja kao protivna redu, nosi u sebi pobunu protiv samog reda, nesposobna da prizna tu pobunu jer je nesposobna za stvarni preobražaj.

Mrtva draga je, zbog toga, i projekcija ove bezizglednosti pojedinca utopljenog u banalnost reda koji je banalan jer je nepromenjljivi red apsolutno-činjeničke (primitivno empirijske) istine utoliko više tuđe ukoliko ima manje izgleda da zameni mitski red plemenskog duha kao duha jedinstva mitskog reda. Tako je Mrtva draga projekcija bivše moći, kao bivše egzistencije u jedinstvu sveta i pojedinačnosti. Ona ne može da oživi, jer je ovde oslobođenje od banalnosti, u ovom individualizmu, ravnom samom oslobođenju od samog tog individualizma i nemoći u koju on posvećuje, sposoban da viziju reda stvori samo kao viziju nad-reda koji je njemu tuđ, i sposoban da taj red „prihvati" samo kao nasilje nad sobom, u stavu koji nikada nije stvaran, apsolutno ostvaren, jer podrazumeva otpor onoga što treba da se pokorava.

Na isti način nemoguće je oživljavanje erotske sposobnosti plemena; da bi se ponovila ta sposobnost, nužno je ponoviti jedinstvo sveta i Ja, plemensko jedinstvo svesti; nužno je vratiti se njemu, u samom sebi, što znači vratiti se nasiljem pojedinačnosti nad samim sobom, poništenjem čitave mentalne istorije koja je ugrađena u tu pojedinačnost, a na putu ka plemenu kao na putu prema „narodu" koji se, uhvaćen u kolo svog jedinstva, sa zavišću ovoga sumornog duha individualizma vidi njegovim okom kao samo oličenje izgubljenog raja.

*Izvode iz beležaka R. Konstantinovića (drugi deo knjige „Filosofija palanke") priredio je Branislav Guzina.