Kako smo voleli film

Da će u decenijama koje su usledile, film na našim prostorima dobiti brojne poštovaoce, potvrđuje i priča o Muzeju Jugoslovenske kinoteke. Otvoren 1952. g. u Kosovskoj ulici, u prostoru nekadašnjeg bioskopa „Kosovo", jedan od retkih bioskopa u svetu gde se redovno vrše projekcije i nitratnih, zapaljivih filmova, godinama predstavlja mesto na koje hodočaste zaljubljenici u filmsku umetnost. Zabeleženo je da je ovde prikazano više od 50.000 filmova, a danas se u dve sale godišnje može videti više od 1.000 projekcija. Od 2013. sala Muzeja Jugoslovenske kinoteke nosi ime dugogodišnjeg upravnika Dinka Tucakovića.

Autentičnu atmosferu ovog mesta stvarali su ozbiljno osmišljavani ciklusi filmova, festivali nitratnog filma, ali pre svega neposredni i uzbudljivi susreti filmskih velikana sa publikom ‒ Kinoteku su posetili i Alfred Hičkok, Kirk Daglas, Bertoluči, Simon Sinjore, Žerar Filip, Akira Kurosava, Miloš Forman, Jirži Mencl... i mnogi, mnogi drugi, od kojih su neki dobitnici nagrade „Zlatni pečat", ustanovljene 1995. godine.

Kuća u Uzun Mirkovoj

Građevine, kao i ljudi, imaju svoje sudbine, a životna priča Kinotekine zgrade u Uzun Mirkovoj ulici neobična je i uzbudljiva. Podignuta 1846. kao novi konak kneza Aleksandra Karađorđevića, u jednom trenutku postaće hotel „Srpska kruna", a zatim i beogradska opština.

U ovoj zgradi osnovan je naš Crveni krst, dodeljivane su umetničke nagrade i suđeno nemačkom generalu Leru. Pamti se i da je ovde Franše dʼEpere dodelio Legiju časti Beogradu, a režiser Teo Angelopulos snimao film „Odisejev pogled". Od šezdesetih godina 20. veka tu su bile prostorije Saveznog zavoda za patente.

Ipak, za našu priču o filmu najvažniji trenutak mediji beleže 1995 ‒ tada je Savezna vlada zgradu dala na korišćenje Jugoslovenskoj kinoteci. Devastiran do neprepoznatljivosti, urušen, ruinirani objekat bez krova, potopljen u vodu do dve trećine visine, bez struje i vode, godinama će čekati na restauraciju. U neočekivanom obrtu, zgrada je čak 2000. godine ponovo vraćena državi i stavljena na prodaju za iznos neuporedivo manji od realne vrednosti, uz planove da se tu sagradi tržni centar. Bile su potrebne godine i ogromna energija kako bi se objekat u Uzun Mirkovoj br. 1 sačuvao, spasao od urušavanja i obnovio.

Danas, ovo je mesto lepote i sklada. Autentično i nepretenciozno, autori projekta rekonstrukcije i adaptacije, čija je vodilja bila „manje je više", ostvarili su kontinuitet; otvorili prostor prema nebu, svetlu i publici. Velika sala za projekcije, čiji je projekat obnove rađen prema originalnim fotografijama, očuvana je kao istorijsko svedočanstvo pod najvišim stepenom zaštite.

Javnosti je manje poznat podatak da je na konkursu u Londonu, unutrašnjost ovog zaštićenog spomenika kulture proglašena za najlepši enterijer kulturne institucije u Evropi (!).

Sa sve četiri strane sveta

U zgradi na Studentskom trgu, među 700 predmeta važnih za istoriju filma koje Kinoteka čuva, izložena je i fantastična carska „panorama", specijalna mašina za gledanje trodimenzionalnih fotografija s kraja 19. veka.

Od neprocenjive vrednosti je i kamera braće Limijer iz 1896. godine ‒ u tom obliku postoje samo dve u celom svetu ‒ ona je ujedno kamera, mašina za razvijanje filmova i projektor.
Stručnjaci ističu izuzetnost velikog Filipsovog filmskog projektora iz 1930. koji je u Muzeju Kinoteke radio donedavno, a među dragocenosti kolekcije ubrajaju štap Čarlija Čaplina i predmet koji je posedovala kraljica Natalija Obrenović ‒ polifon, preteču gramofona, napravljen oko 1870. u Beču. Ovde se čuva i šubara koju je Orson Vels nosio u filmu „Bitka na Neretvi", ali i predmeti iz legata Žorža Skrigina, Miomira Denića, Ljubiše Samardžića, Ružice Sokić, Pavla Vujisića, Veljka Despotovića ... U muzeju filma izložena je i vredna kolekcija od 2.500 foto-aparata i kamera, poklon Uglješe Raičevića.

Nova kinoteka, kako popularno nazivamo zdanje u Uzun Mirkovoj ulici, pored tri bioskopske sale opremljene najsavremenijom tehnikom i izložbenog prostora, čuva i Biblioteku. Često se ističe da je ovo najstarija, najveća i najvažnija specijalna biblioteka filma i televizije na Balkanu, kultni umetničko-intelektualni centar sa više od 25.000 knjiga i časopisa i čak milion novinskih isečaka, kolekcija scenarija, knjiga snimanja i dijalog lista.

Jugoslovenska kinoteka, nacionalni filmski arhiv, danas je jedna od najznačajnijih ustanova kulture kod nas, dokaz da pojedinačni napor ostvaruje čudo, i kako je rekao njen dugogodišnji direktor i graditelj Radoslav Zelenović ‒ za generacije „kinotečana" ostvarenje velikog sna. Svetsko i naše blago koje dokazuje koliko smo voleli i koliko volimo film.