Osvrt na umetničku praksu posleratne Jugoslavije

O tematskoj i ideološkoj pozadini dela koja su jugoslovenski slikari i skulptori ‒ Milo Milunović, Petar Lubarda, Miloš Vušković, Savo Radulović, Aco Prijić i drugi ‒ stvarali od 1945. do 1960. godine, razgovarali smo sa Ljiljanom Karadžić, upravnicom Istorijskog muzeja Crne Gore.

Prve godine posle Drugog svetskog rata bile su obojene revolucionarnim zanosom, duhom kolektivizma, verom u ideal napretka, i iznad svega, verom u istorijsku misiju socijalističkog društva. U kakvoj vezi su stajali ideološko-politički aspekti društva i likovna delatnost aktuelnih umetnika u Jugoslaviji nakon 1945. godine?

‒ Trebalo je stvoriti nove mogućnosti za čoveka tog vremena. Kao što znamo, zemlja je bila porušena tokom rata. Na ispunjenju istorijskog zadatka država je mobilisala protagoniste iz svih sfera, tražeći izuzetnu posvećenost u toj misiji i odanost ciljevima koje je Komunistička partija zacrtala. Od umetnosti se tražilo da angažovano doprinosi ravnopravnosti, bratstvu i jedinstvu, da bude usmerena na teme preko kojih se najizrazitije mogao prikazati revolucionarni program. Ideja je bila da se ideologija „prikaže u slikama".

Kako su podeljene teme koje su zadate na polju likovne umetnosti?

‒ U ikonografskom smislu, dominirala su dva tipa sadržaja: tzv. partizanski, sa temama
iz narodnooslobodilačke borbe, i teme povezane sa posleratnom obnovom i izgradnjom zemlje. Veoma su bili aktuelni i portreti Tita i revolucionara na javnim mestima. Takvi portreti su postali „ikone revolucije" i isijavali su „herojski idealizam". Brojni radovi su bili u funkciji didaktičkog saopštavanja određene misli ili poruke u vezi sa simboličkim diskursom moći nove države. Socijalistički realizam je imao svoje nijanse, ali to zahteva dublja kritička istraživanja tog složenog konteksta.

Kako biste u kratkim crtama dali osvrt na taj fenomen izražen na polju likovnih umetnosti?

‒ Posle 1948. godine, sa prekidom političkih odnosa Jugoslavije sa SSSR-om, socijalistički realizam počinje da gubi svoja dogmatska obeležja i postaje tolerantniji prema likovnoj formi, pod uslovom da sadržaj bude programski i ideološki prihvatljiv. Umetnički dometi nisu samo zavisili od programske sadržine umetničkog dela već i od snage i autentičnosti stvaraoca ponaosob. Vlast je i dalje vodila računa da se ispoštuju očekivani ideološki sadržaji, ali je uočljiva i volja umetnika da izraze pripadnost društvu i posvećenost idealu socijalne pravde. Izložba o kojoj govorimo je priređena u znaku jubileja stogodišnjice Oktobarske revolucije.