Sva naša blaga

Ovo neprocenjivo blago sadrži 120.000 herbarskih tabaka i više od 300.000 eksikata balkanske, evropske i svetske flore. Brojni njegovi sadržaji su uništeni tokom godina, a istorijski podaci govore da je za vreme Prvog rata deo herbarijuma ukraden i poslat u Beč, Sarajevo, Zagreb i Budimpeštu, iz koje nikada nije vraćen. Posebnu celinu čini dragoceni Pančićev herbarijum, sa više od 15.000 herbarskih listova.

Josif Pančić

Ime Josifa Pančića zlatnim slovima je upisano u istoriju srpske nauke. Pored činjenice da je osnovao Botaničku baštu i bio njen prvi upravnik, taj lekar, profesor Liceja, prvi predsednik Srpske kraljevske akademije i najbolji poznavalac flore Srbije, četrdeset godina je proveo u prirodnjačkim istraživanjima, o čemu svedoče mnogobrojni važni radovi i pre svega, vredna zbirka njegovog herbarijuma, neiscrpan izvor za upoznavanje biljnog sveta naše zemlje, ali i šireg područja Balkana.
Tu se, među vrstama iščezlim sa ovih prostora, čuvaju i holotipovi kragujevačkog sleza i bezčekinjaste udovičice, biljaka koje su nestale iz čitavog svetskog genofonda i ne mogu se više nigde videti na planeti osim u Pančićevoj kolekciji.

Omorika

Među brojnim poduhvatima velikog botaničara, pronalasci omorike i ramonde predstavljaju izuzetnost na koju vredi skrenuti posebnu pažnju.
Za omorikom je Pančić tragao dvadeset godina ‒ od 1855. godine, kada je prvi put u užičkom kraju čuo za tu neobičnu vrstu. Tek dve decenije kasnije, lutajući po Zlatiboru i Tari, naći će se u selu Zaovine pred grupom nepoznatih četinara, okićenih na vrhu mnoštvom šišarica. Svoje otkriće nove vrste objavio je te 1875. godine na nemačkom jeziku, opisujući je na latinskom kao „Picea omorika Panč".

Danas, tu botanički, ekološki i estetski izuzetno zanimljivu, cenjenu i retku endemo-reliktnu vrstu, sa uskim boravištem u srednjem toku Drine, ceo svet poznaje pod nazivom srpska smrča, smatrajući je jednim od najlepših četinara Evrope.

Ramonda Natalija

Drugu biljku, koju je Pančić otkrio 1884. g. u Jelašnici zajedno sa Savom Petrovićem, lekarom na dvoru Obrenovića, nazvali su „ramonda Natalija", u čast kraljice Natalije.
Stručnjaci ističu da rod ramonda inače ima tri vrste ‒ dve rastu na Balkanu, a jedna na Pirinejskom poluostrvu, gde ju je i otkrio francuski istraživač po kojoj je čitav rod dobio ime. Drugu vrstu pronašao je Pančić na Rtnju, a zatim i u Sićevačkoj klisuri i nazvao je srpska.

Jedinstven je podatak da balkanske ramonde imaju retku sposobnost u biljnom svetu, koju poseduje svega tridesetak od ukupno 270.000 cvetnica na planeti, da u vreme nepovoljnih, sušnih uslova uđu u stanje anabioze ili prividnog odsustva života. Kada se tokom suše nađu u stanju mirovanja, povijaju lišće u svojevrsne gužve koje su toliko suve da se drobe pod prstima.

Pošto padne kiša, već posle 12 sati vraćaju im se sve fiziološke funkcije, a ubrzo se i potpuno otvaraju. Zbog te sposobnosti u narodu ih zovu feniks ili vaskrsavajuće biljke, što ih je učinilo i važnim simbolom novije srpske istorije.

Biblioteka

Skrivenu u bogatom zelenilu, „Jevremovac" čuva i jednu od najstarijih i najvrednijih botaničkih biblioteka u ovom delu Evrope, osnovanu 1853. g. na Liceju. Među brojnim retkim, starim i ekskluzivnim izdanjima, tu se nalazi i Plinijeva „Istorija sveta" iz 1562. godine, najstarija knjiga u fondu, luksuzno opremljena, u kožnom povezu, sa zlatotiskom i bogatom ornamentikom.

Tu je i „Istorija retkih biljaka" čuvenog holandskog humaniste i lekara Klusiusa, jednog od vodećih botaničara 16. veka, pisana na latinskom i objavljena 1601, sa brojnim slikama egzotičnih biljaka, gmizavaca, ptica i sisara.

Ipak, posebno mesto u kolekciji od preko 7.000 knjiga ima remek-delo iz 19. veka „O samoniklim biljkama Grčke", engleskog botaničara i profesora sa Oksforda Džona Sibtropa. Taj komplet od deset knjiga poseduje samo pet naučnih centara u svetu. Luksuzno opremljen, u povezu od svile i kože, sa ručno bojenim litografijama Ferdinanda Bauera i brojnim tablama sa oslikanim biljkama, predstavlja pravi dragulj botaničke literature.

„Jevremovacˮ danas

Bogata i važna istorija učinila je Botaničku baštu značajnom nastavnom i naučnoistraživačkom jedinicom Biološkog fakulteta, jednog od najvećih i najstarijih fakulteta prirodnih nauka u jugoistočnoj Evropi.

Među njenim bitnim ulogama je i aktivno očuvanje životne sredine, kroz različite programe ex situ zaštite retkih i ugroženih biljaka. Sto sedamdeset jedna vrsta krajnje ugroženih biljaka u Srbiji, uključujući i one iščezle sa naših prostora, ukupno 20% od 330 međunarodno značajnih vrsta uključeno je u programe koji podrazumevaju očuvanje, gajenje i razmnožavanje biljaka izvan njihovog prirodnog staništa.
Beogradsko blago ‒ Botanička bašta „Jevremovacˮ proglašena je za spomenik prirode 1995. godine i stavljena pod poseban režim zaštite, a od 2007, zahvaljujući bogatom kulturnom i istorijskom nasleđu, predstavlja i spomenik kulture grada Beograda.