Botanička bašta Jevremovac

Beg u prirodu

Ta zelena oaza, u prošlosti jedna od najboljih i najlepših bašta Jugoistočne Evrope, na površini od pet hektara čuva brojne biljne vrste, predstavljajući bogati prostor u kome se susreću inspiracija, relaksacija, nauka i edukacija.

A kako je počelo?

Početak priče o beogradskoj Botaničkoj bašti nalazimo u drugoj polovini 19. veka, 1874. godine, kada je osnovana odlukom Ministarstva prosvete i crkvenih poslova Kneževine Srbije, a na predlog Josifa Pančića, profesora botanike na Velikoj školi. Posle poplava koje su uništile biljni fond i plac uz obalu Dunava, na kome se Bašta prvobitno nalazila, Pančić i njegov kolega Savo Petrović, dvorski lekar, tražili su bolje mesto. Našli su ga zahvaljujući kralju Milanu Obrenoviću, koji je 1889. godine poklonio Velikoj školi svoje imanje nasleđeno od dede, gospodara Jevrema Obrenovića.
Jedini uslov koji je postavio bio je da se bašta nazove ‒ „Jevremovacˮ.

Ceo svet u Beogradu

Otvorene površine tog i zvanično proglašenog spomenika prirode, najvećim delom su šumskog tipa. Stručnjaci ističu da su organizovane po ekološko-geografskim celinama u 14 sistematskih parcela. Tu se nalazi više od 350 vrsta drveća i žbunova, a ukupni fond obuhvata više od 1.500 biljaka. Posebno su zanimljivi ‒ Evropski vrt na 900 kvadratnih metara i jedinstvena ambijentalna celina Japanskog vrta, oformljenog 2004. godine, na površini od 20 ari.

Skladan i jednostavan u linijama i bojama, on simbolično predstavlja prirodni pejzaž u minijaturi, odraz produhovljenosti i svevremenosti. Lepota i harmonija osvajaju gradski prostor zen elementima kamena, zemlje i vode. Kamen je sveti objekat u Japanu a veruje se da je prebivalište duhova čijim se grupisanjem balansira energija u prostoru. Voda nas, kao simbol okeana, podseća na stalne promene u prirodi, dok flora skriva ili ističe detalje kamena i zemlje.

Veliki broj zasađenih biljnih vrsta odabran je prema značenju ‒ japanske trešnje, javori, bambusi, ruže, klerodendroni prizivaju meditativne, udaljene predele Dalekog istoka. Bor je simbol dugovečnosti i ljubavi jer sa starošću dobija na lepoti i raskoši; trešnja označava večitu mladost i proleće, dok listopadni javori predstavljaju cikluse života i smrti, podsećajući nas na prolaznost.

Staklena lepotica

Lepoti bašte naročito doprinosi jedan od najlepših i najvećih staklenika u ovom delu Evrope ‒ staklenik fabrike „Mozentin" iz Drezdena, kupljen krajem 19. veka, ubrzo posle preseljenja na novu lokaciju. Pokriva više od 550 kvadratnih metara i pod svodom čuva više od 1.000 različitih vrsta. Podignut je u viktorijanskom stilu sa centralnom kupolom i dva krila, a obnovljen je 2014. godine. Raskošan svet tropskih kišnih šuma, biljke pustinjskih predela, kamena i peska, kao i vodene biljke i čudesne metamorfoze ‒ sve one predstavljaju fantastičnu celinu, potvrđujući lepotu i sklad prirode.

Najstariji, najčudniji, najređi

„Jevremovac" već čitav vek krase bujna stabla divljih kestenova, raskošnog drveća južnog Balkana; drvoredi mečjih leski, plemenitog lišćara visine preko 20 metara i dugoveke tise koja može da doživi starost od hiljadu godina ‒ biljke u celosti otrovne, osim crvenog arilusa na semenu, koji privlači ptice.
Najstariji biološki stanovnik bašte je gorostasni hrast lužnjak. Smatra se da se nalazio na tom mestu još za života Jevrema Obrenovića ‒ kao stanar njegovog voćnjaka. Danas retkost, u prošlosti je bio deo nepreglednih hrastovih šuma, po kojima je Šumadija i dobila ime.
Među vrstama koje bašta čuva, stručnjaci ukazuju na neobičnost i botaničku zanimljivost parocije ‒ persijske bukve čije je stablo tako tvrdo da potone čim se spusti u vodu, zbog čega je zovu gvozdeno drvo.

Pažnju privlači i biljka ginko biloba, pre svega svojom lekovitošću, ali i činjenicom da je preživela ledena doba i da prirodno naseljava samo dve provincije u Kini. Ipak, sađenjem izuzetno uspešno živi i na drugim, naročito urbanim prostorima.
Od posebnog naučnog značaja je zimzeleni lišćar prunus, zeleniče ili lovor višnja, koji je kao tercijerni relikt, ugrožena vrsta, unet u Crvenu knjigu flore Srbije. Tu biljku, danas uspešno gajenu u parkovima, Pančić je pronašao na planini Ostrozub, na 1.200 metara nadmorske visine, gde joj je jedino prirodno, autohtono stanište u Srbiji.

Najbolje godine

Vrhunac razvoja Bašta je imala 30-ih godina 20. veka, u vreme Nedeljka Košanina, akademika, evropski poznatog botaničara i upravnika „Jevremovca", koji je štampao Index seminum, spisak semena biljnih vrsta čuvanih u bašti, i ustanovio intenzivnu razmenu semena sa evropskim i svetskim botaničkim centrima.

U nastavku priče o „Jevremovcu" podsetićemo na izuzetno blago koje se čuva u jednoj od najstarijih i najvrednijih botaničkih biblioteka u ovom delu Evrope, na prvi herbarijum u Srbiji i naravno, na jedno od najvećih imena srpske nauke - Josifa Pančića.