Beograd iscrtavan rukom stranih i srpskih kartografa

Rađene tehnikom drvoreza ili bakroreza, mnoge gravire su naknadno kolorisane, što je uvećalo njihovu umetničku vrednost. Izrađivane su u Beču, Nirnbergu, Lajpcigu, Amsterdamu, Antverpenu, Parizu, Veneciji, Londonu skoro četiri veka. Rezali su ih najpoznatiji evropski graveri, a po obnovi srpske državnosti u 19. veku delatnost je proširena ‒ gravire su otiskivane i u radionicama srpske prestonice, objašnjava Vladimir Tomić, viši kustos Muzeja grada Beograda.

Istorijska zbirka poseduje prvi poznati prikaz Beograda iz vremena sultana Sulejmana Drugog. Zebald Beham ga je izradio u duborezu 1522. godine, u Nirnbergu. Na graviri je prikazan događaj iz 1521. godine ‒ nadiranje janjičara ka Donjem gradu pod komandom Piri-paše.

Turska osvajanja su imala veliki odjek u hrišćanskoj Evropi pa ne čudi što se scene osvajanja Beograda pojavljuju i u knjigama koje su znatno kasnije objavljene, kao što je „Kosmografijaˮ Sebastijana Minstera iz 1550. godine, štampana u Beču.

Od prvih radova koji opisuju opsadu Beograda u 16. veku, pa sve do izbijanja Velikog bečkog rata 1683. godine, pojavljuju se relativno slične panorame Beograda prikazane uglavnom na sledeći način: grad posmatran sa dunavske strane, vidi se pristanište, Gornji i Donji grad opasani zidinama, a na svim kulama istaknut je bio polumesec. Među autorima tog vremena svakako treba izdvojiti Mateusa Merijana i Georga Fišera, objašnjava Vladimir Tomić.

Nakon habzburških osvajanja Beograda i sloma osmanske vojne sile krajem 17. veka, još više je poraslo interesovanje za Beograd. Tada nastaje veliki broj ratnih hronika, putopisa, istorija ilustrovanih mnogobrojnim gravirama. Neke od njih rađene su prema skicama vojnih kartografa i inženjera koji su na licu mesta radili crteže opsednutog grada. Takvi radovi predstavljaju istorijske izvore prvog reda. Tokom 18. veka u Briselu, Londonu, Beču izrađivani su bakrorezi ‒ ratne scene, planovi i prikazi Beograda, dodaje Vladimir Tomić.

U 19. veku, povratkom dinastije Obrenović, na srpski presto i drugom vladavinom kneza Mihaila Obrenovića, od 1860. do 1868. g., započeta je poslednja, odlučujuća faza u borbi Srbije za nezavisnost. U to vreme profesor Velike škole Emilijan Joksimović izvršio je geodetsko snimanje Beograda i na osnovu tih podataka napravljen je regulacioni plan grada. U poslednjim decenijama 19. veka novinski drvorezi sa slikama Beograda pojavljuju se u ilustrovanim listovima širom Evrope, kaže naš sagovornik.

Kao nov dokumentarni medij, fotografija je krajem 19. veka polako istisnula izradu gravira Beograda.

Sačuvane gravire predstavljaju dragocena dela likovne umetnosti, važan izvor za proučavanje istorije i urbanističkog razvoja grada, kao i na izvestan način romantičan pristup minulim vekovima.