Srpski rukopisi u Beču, drugi deo

U okviru projekta „Istraživanje i prikupljanje srpskih rukopisa u inostranim zbirkama", tokom 2015. i 2016. godine vršena su istraživanja u Austrijskoj nacionalnoj biblioteci, u palati Hofburg u Beču, gde se čuva više od 160 srpskih srednjovekovnih rukopisa.

Arheografija je pomoćna naučna disciplina u medievalistici; posao arheografa je da uspostavi vezu između rukopisa i zajednice koja se njime bavi. Na obradi jedne rukopisne knjige potrebno je da rade kodikolog, tekstolog, istoričar književnosti, paleograf, istoričar umetnosti i filigranolog (ukoliko je pisano na hartiji). „Tokom našeg istraživanja u Beču, prilikom pregleda jedne rukopisne knjige iz 16-17. veka, kodikološkim ispitivanjem uočeno je delo iz originalne srpske književnosti za koje do sada nismo znali", kaže dr Vladan Trijić, načelnik Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije. Reč je o prepisu Teodosijevog Kanona posvećenog Svetom Simeonu i Svetom Savi iz Hilandara.

U 19. veku u Austrijskoj nacionalnoj biblioteci formira se specijalizovana Zbirka starih rukopisa iz raznih delova sveta. Budući da je čine najstariji rukopisi, od samog početka je zamišljena kao samo jezgro biblioteke. Zbirka odražava i internacionalni aspekt Biblioteke.

Zbirka pokriva raznorazna interesovanja i sadrži rukopise na hebrejskom jeziku, ali i ostale istočnjačke rukopise. „Imamo i veliku arhivu rukopisa koje smo označili kao slovenske. U Beč su dospeli zbog velikog interesovanja Austrijanaca za slovenske rukopise, književnost i slavistiku uopšte. U tom kontekstu treba spomenuti i Jerneja Kopitara, osnivača takozvanog austroslavizma i jednog od pokrovitelja ove institucije", za Internet portal RTS-a objašnjava Andreas Fingernagel, direktor Zbirke starih rukopisa u Nacionalnoj biblioteci Austrije.

Slovenska paleografija bavi se istorijom slovenskog pisma. U Austrijskoj nacionalnoj biblioteci čuvaju se rukopisi koji su nastajali od samih početaka formiranja staroslovenskog jezika i pismenosti. Marijansko jevanđelje iz 11. veka, čija se dva lista nalaze u ovoj biblioteci, ispisano je glagoljicom, starijim pismom staroslovenskog jezika; zatim slede ćirilski rukopisi iz kasnijeg perioda na srpskoslovenskom, ruskoslovenskom i slavenosrpskom jeziku. Uočavaju se pravila ortografije srpske pismenosti, kao i crte iz narodnog jezika.

Zbirka je danas raznorodna i uglavnom sadrži knjige bogoslužbenog karaktera - četvorojevanđelja, apostole, psaltire, prologe, himnografske zbornike, ali i dela iz originalne srpske srednjovekovne književnosti. „Primer je pesma Dimitrija Kantakuzina, novobrdskog književnika iz 15. veka - „Molitva Bogorodici sa Umiljenijem", napisana u 77 strofa", navodi dr Irena Špadijer, profesorka Filološkog fakulteta u Beogradu.

„U Zbirci se nalazi Psaltir Gavrila Trojičanina iz 1644. godine i upravo u tekstu naišla sam na crte koje su karakteristične za zetsko-sjenički dijalekat", kaže mr Dušica Grbić, načelnica Arheografskog odeljenja Matice srpske.

Rukopisi pružaju mogućnost da se preko njihovog slikanog ukrasa proučava i predstavi kompletan razvitak sprske ornamentike, slikanog ukrasa od kasnog 13. do 18. veka. Posebno su značajni primerci iz Hilandara, poput „Srpskog paterika" - jednog od najlepše ukrašenih rukopisa treće četvrtine 14. veka. „Pored ornamentike, on sadrži i list rešen u vidu frontispisa, sa minijaturom koja predstavlja figure sedmorice apostola", objašnjava dr Zoran Rakić sa Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Među bogatom srpskom rukopisnom građom ovde se čuva i autograf Svetog pisma Novog zaveta u prevodu Vuka Stefanovića Karadžića.

Kada pogledamo brojnost rukopisa u bečkoj zbirci i sadržinu tih rukopisa, uviđamo bogatstvo srpskog nasleđa pohranjenog u Austrijskoj biblioteci. Jernej Kopitar je kao cenzor slovenskih knjiga u ime bečkog dvora planski prikupljao te slovenske (samim tim i srpske) knjige, i čuvao ih u toj biblioteci. Kako zaključuje dr Zoran Ranković, sa tim saznanjima stičemo pravi utisak o bogatstvu srpske kulture i njenom značaju za kulturu Evrope.