Istorijat meteoroloških merenja i davanja prognoza

Nakon podnošenja zahteva profesora Milana Nedeljkovića, Ministar prosvete i crkvenih dela dr Vladan Đorđević je 27. septembra 1888. godine, doneo Uredbu o osnivanju jedinstvene mreže meteoroloških stanica u Kraljevini Srbiji. Tada je i osnovana državna meteorološka služba u našoj zemlji.

Redovna meteorološka merenja započeta su znatno ranije. Profesor Liceja Vladimir Jakšić je prvog januara 1848. godine u Beogradu na svom imanju na Senjaku počeo redovna merenja temperature, vlažnosti, padavina, vetra i vazdušnog pritiska.

Godine 1856. u 20 gradova tadašnje Srbije počela je sa radom dobro organizovana mreža meteoroloških stanica, a 1857. bilo ih je 27, što je u to doba predstavljalo najgušću mrežu u tadašnjoj Evropi. Iz tog vremena profesor Jakšić je ostavio dragocene podatke o kolebanju vodostaja na Savi.

Vremenske prognoze u "Politici" 

Opservatorija u Beogradu, osnovana je 26. marta 1887. godine, i pod rukovodstvom prof. M. Nedeljkovića postaje centralna ustanova za prikupljanje podataka iz cele Srbije.

U avgustu 1902. godine počela je međunarodna razmena šifrovanih podataka i izrada prve prognoze vremena. Izveštaji o vremenu i vremenske prognoze su se već od 1912. godine objavljivale u listu "Politika".

Značajan razvoj meteorologije u Srbiji nastao je dolaskom akademika Pavla Vujevića za upravnika Beogradske opservatorije početkom dvadesetog veka. U isto vreme počinje sa radom u oblasti klimatologije i akademik Milutin Milanković, jedan od najpriznatijih naučnika u svetu 20. veka. Svojm radovima iz solarne klime definiše teoriju ledenih doba.

Za vreme Prvog svetskog rata, od 1916. do 1918. godine, Beogradska opservatorija, pa i čitava meteorološka Služba Kraljevine Srbije je pod nemačkom okupacionom komandom.

Opservatorijom je rukovodio poznati profesor meteorologije iz Beča V. Konrad. Zahvaljujući njemu služba je bila očuvana.

U periodu od 1918. do 1941. godine, meteorološka služba Srbije, kao deo meteorološke službe Kraljevine Jugoslavije, bila je zadužena za rad i mreže meteoroloških stanica u Makedoniji, Crnoj Gori i delu Dalmacije. U to vreme su formirane i meteorološke stanice na oslobođenom Kosovu i Metohiji. Meteorološka Opservatorija u Beogradu postaje sabirni centar za celu Kraljevinu Jugoslaviju.

Prve vodomerne stanice na Savi 

Osnivanjem Hidrografskog odseka, pri Generalnoj direkciji voda 1922. godine, objedinjuje se hidrološka služba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, i taj događaj o se smatra početkom organizovane hidrološke službe. Prve vodomerne stanice su postavljene na Savi kod Beograda 1920. godine i na Dunavu kod Smedereva.

Prva hidrometrijska merenja na vodotocima u Srbiji počela su da se obavljaju 1923. godine. Ubrzo počinje da funkcioniše i služba izveštavanja o vodostanju na rekama u cilju prognoziranja mogućih poplava. Na zahtev Međunarodne dunavske Komisije, 1922. godine, počinje izveštavanje za reku Dunav.

U toku Drugog svetskog rata mnoge meteorološke i hidrološke stanice su prestale sa radom, sem Meteorološke Opservatorije Beograd.

Sedmog januara 1947. godine Uredbom Vlade FNRJ osnovan je Savezni hidrometeorološki zavod čime je objedinjena hidrometeorološka služba na teritoriji cele zemlje. Na poziv organizatora, predstavnici SHMZ-a su 22. septembra 1947. godine u Vašingtonu potpisali Konvenciju o osnivanju Svetske meteorološke organizacije (WMO). Konvencija je stupila na snagu 23. marta 1950. godine. Naša meteorološka služba bila jedna od 45 svetskih meteoroloških službi, koje su osnivači WMO-a. 

Novonastale države iz prethodne Jugoslavije, sticanjem nezavisnosti, postale su nove članice WMO-a. Meteorološka služba SRJ-a, Državne zajednica Srbije i Crne Gore, a sada Republike Srbije, je naslednik osnivačkih prava WMO-a. Službi nisu uvođene sankcije, niti je bila isključena iz rada pojedinih tela međunarodne organizacije.

Tokom bombardovanja 1999. godine, oštećeni su ili su potpuno uništeni instrumenti i pojedini objekti Službe. WMO je 2000. godine zatražila od svojih članica da se pomogne srpskoj službi, iz razloga šteta nastalih ratnim dejstvima. Pomoć je, nakon izveštaja eksperata WMO-a, uspostavljena, a do sada je dostavljena pomoć meteorološke službe Kine i Japana.

Nakon prestanka sa radom SHMZ-a, aprila 2003.godine, Republički hidrometeorološki zavod Srbije, kao pravni naslednik, preuzeo je sve njegove obaveze, naročito u pogledu međunarodne saradnje.

Priredila Maja Stojanović